De Vasa, het Zweedse oorlogsschip dat de zee nooit zag (1628)

Het net afgebouwde Zweedse oorlogsschip de Vasa vertrok op 10 augustus 1628 uit de haven van Stockholm voor een eerste proefvaart. Glorieus verliep deze tocht allerminst. Na amper 1300 meter te hebben gevaren kantelde de Vasa door harde windvlagen dusdanig dat er water het schip inliep. Niet veel later zonk het oorlogsschip bij het eilandje Beckholmen. Van de ongeveer honderdvijftig opvarenden verdronken tussen de dertig en vijftig personen. In 1961 werd het schip – na 333 jaar op de bodem van de haven te hebben gelegen – geborgen.

Na conservatie werd het schip tentoongesteld in het speciaal hiervoor gebouwde Vasamuseum in Stockholm. De Vasa bleek een enorme publiekstrekker. Niet heel verwonderlijk want het schip is uniek. Het is het enige overgebleven schip uit de zeventiende eeuw en het rijk versierde schip is vrijwel intact te bewonderen.

Een Nederlandse scheepsbouwer

De Vasa is vernoemd naar het wapenschild van het destijds over Zweden heersende Vasageslacht. In opdracht van koning Gustaaf II Adolf van Zweden, werd vanaf 1626 aan het schip gebouwd door de Nederlandse meester-scheepsbouwer Henrik Hybertsson. Bij voltooiing in 1628 was Hybertsson overigens al overleden. Zijn taken waren overgenomen door Hein Jacobsson.

De Vasa moest een van de belangrijkste schepen van de Zweedse vloot worden. Het kreeg maar liefst vierenzestig kanonnen aan boord, meer dan enig ander Zweeds oorlogsschip, verdeeld over twee dekken. Vermoedelijk was het de bedoeling het schip in te zetten in de strijd tegen Polen (deze strijd maakte onderdeel uit van de Dertigjarige Oorlog).

De Vasa werd 62 meter lang, 11,50 meter breed en 50 meter hoog. Het 1200 ton wegende schip kon een bemanning van 435 personen herbergen.

Uit balans

Waarom het schip precies zonk is lastig exact na te gaan. Wel is duidelijk dat de Zweedse koning de plannen wijzigde terwijl de bouw al begonnen was. De koning wilde meer kanonnen dan aanvankelijk gepland. Hierdoor klopten de oorspronkelijk gekozen verhoudingen van de Vasa niet meer. De bouwers anticipeerden hierop door onderin de Vasa grote, zware stenen te leggen. Deze ballast bleek uiteindelijk echter niet toereikend om de balans van het schip weer goed te krijgen.

Een zeventiende-eeuwse tijdcapsule

Na de ramp van 1628 staken de masten van de Vasa nog boven water uit. Deze werden, net als het merendeel van de kanonnen, al in de zeventiende eeuw geborgen. Daarna raakte het schip, letterlijk en figuurlijk, uit beeld. In de jaren vijftig van de twintigste eeuw lokaliseerde de Zweedse wrakkenonderzoeker Anders Franzén het schip. Hij ontdekte vervolgens dat de Vasa nog in zeer goede staat verkeerde en vermoedelijk dus geborgen kon worden.

Op 24 april 1961 werd de Vasa met medewerking van de Zweedse marine boven water gehaald. Voor deze enorme operatie groef men zes tunnels onder het schip. Door elk van deze tunnels werden vervolgens twee stalen kabels ter dikte van vijftien centimeter getrokken. In totaal moest zevenhonderd ton naar boven worden gehaald. Na de berging kon de Vasa niet onmiddellijk tentoongesteld worden. Het Vasamuseum:

“Een scheepswrak dat zo lang onder water heeft gelegen moet een behandeling ondergaan, anders zou het hout na verloop van tijd splijten en uit elkaar vallen. Aanvankelijk werd de Vasa met water besprenkeld, terwijl experts in de weer waren een passende conserveringsmethode te vinden. Gekozen werd voor het middel polyethyleen glycol (PEG), een wateroplosbaar wasachtig product dat langzaam in het hout binnendringt en de plaats van het water inneemt. Besprenkeling met PEG heeft vele jaren geduurd.”

Beelden van de berging van de Vasa

Naast het schip zelf werden er 14.000 losse houten voorwerpen geborgen, waaronder 700 houten beelden. Deze zijn hierna afzonderlijk geconserveerd en teruggeplaatst op hun oorspronkelijke plek op het schip. De Vasa is in de zeventiende eeuw bijzonder rijk versierd:

“Oorlogsschepen uit de zeventiende eeuw waren niet alleen gevechtsmachines, maar ook drijvende paleizen. De geborgen houtsnijwerken tonen sporen van verguldsel en verf. Moderne analysemethoden tonen aan dat ze geschilderd waren in bonte kleuren op een rode achtergrond. De houten beelden stellen leeuwen, bijbelse helden, Romeinse keizers, zeemonsters, Griekse goden en nog veel meer voor. Hun functie was de Zweedse koning te verheerlijken en uitdrukking te geven aan zijn macht, zijn culturele ontwikkeling en zijn politieke ambities.”

Op de bodem van de haven vonden archeologen ook de zes zeilen van de Vasa, die nooit gehesen zijn. Dit zijn de oudste nog bestaande zeilen ter wereld.

Boek: Vasa – A Swedish Warship

Bronnen ▼