André Horlings
Zeshonderd jaar lag het wrak onopgemerkt op de bodem van de IJssel bij Kampen. Gisteren werd de rust definitief verstoord. Toen kwamen twee onderdelen boven water van de kogge die in 2012, op letterlijk een steenworp afstand van de Kamper Koggewerf werd ontdekt. In december zal de complete kogge worden gelicht en misschien voor de eeuwigheid bewaard en geprepareerd, om ons meer inzicht te geven in de manier waarop we rond 1400 het hoofd boven water wisten te houden.
Het wrak van de kogge werd ontdekt toen in 2012 de bodem van de IJssel bij Kampen werd onderzocht in verband met een plan om toekomstige overstromingen te voorkomen. Uitgangspunt is de rivier meer ruimte te geven, zodat de kans op onverwacht hoog water, dat tot overstromingen kan leiden, tot een minimum wordt beperkt. De IJssel bij Kampen wordt daartoe over een lengte van 7,5 kilometer gemiddeld twee meter uitgediept.
Watermanagement
Drie jaar onderzoek heeft intussen al tot een aantal opzienbarende conclusies geleid. Toen het wrak ontdekt werd was het interessant welke lading het vervoerde. Maar het schip bleek leeg. Toen werd geconcludeerd dat het wellicht niet per ongeluk op de bodem van de IJssel terecht was gekomen. Intussen zijn daar volgens Waldus concrete aanwijzingen voor.
“We denken dat de kogge zeshonderd jaar geleden is afgezonken om de loop van de IJssel te beĂ¯nvloeden. Het was een kwestie van middeleeuws watermanagement. We denken de toenmalige oever van de IJssel te hebben gevonden en dat de kogge daar onderdeel van was. De IJssel lag toen op een andere plek dan nu, als het ware een stuk verder dan de stad. De rivier was toen ook veel smaller. Er zijn uit die tijd geen kaarten bekend, maar we veronderstellen dat het schip is gebruikt om de stroom van de IJssel te beĂ¯nvloeden. De kogge was als het ware een onderdeel van de oude oever.”
Maar het was wel een roemloos einde na een onbekend lang werkzaam leven.
Twee onderdelen
Zeshonderd jaar lag de kogge onopgemerkt op de bodem van de IJssel. Nu is de complete lichting van het schip in voorbereiding, die waarschijnlijk in december plaats zal vinden. Het wrak is al opgenomen in een beschermingsconstructie die op de IJsselbodem is neergelaten, en waarbinnen de vijf duikers die zich, vijf meter onder water, bezighouden met het onderzoek, zonder last van de stroming hun werk kunnen doen.
Woensdag werden, voor het eerst sinds 600 jaar, twee onderdelen van de kogge uit het water getakeld. Het waren een zware constructie van balken waarbinnen de mast van de kogge werd ondersteund, anderhalve bij tweeĂ«nhalve meter groot, die de zijstagen (touwen) van de mast vasthield. En een ‘knie’; het onderdeel van het schip dat dienst deed als ondersteuning van een hoek in de scheepsconstructie. Die knie is twee meter lang en heeft met zijn lange zijde op Ă©Ă©n van de balken gelegen en met de korte zijde tegen het boord van de kogge. Wie meer van de constructie wil weten kan in Kampen een replica van een kogge bekijken.
Dat de onderdelen zich nu, na 600 jaar, boven water bevinden, betekent dat ze zorgvuldig moeten worden behandeld. Zouden ze zonder zorg ergens worden neergelegd, dan drogen ze uit en verpulveren, zodat niemand er nog conclusies aan kan verbinden. Dus worden ze natgehouden en zorgvuldig geprepareerd, zodat nader onderzoek kan worden verricht naar de geschiedenis, leeftijd, functionaliteit en het belang van de vondst en ze kunnen worden bewaard om tentoongesteld te worden.
Wrak boven water
Dat nu enkele onderdelen van de kogge boven water zijn gehaald is van belang voor het onderzoek. De echte krachtmeting volgt, volgens de planning, in december, als het hele wrak boven water wordt getild. Vastgesteld is al dat het schip naar Lelystad gaat, voor verder onderzoek en, als dat mogelijk is, de preparatie. Het is de bedoeling dat het schip daarna weer teruggaat naar Kampen om, vijfhonderd meter van de plaats waar het eeuwen op de bodem heeft gelegen, zichtbaar te maken waar we rond 1400 ons dagelijks brood mee verdienden.
