Vlaamse en Nederlandse SS’ers tegen het Rode Leger

Van 26-29 juli 1944 vocht een Vlaamse SS-strijdmacht onder leiding van Georges d’Haese een verwoede strijd uit met het Russische Rode Leger. Deze zogenoemde Kampfgruppe D’Haese wist, in de heuvels van de Blauwe Bergen ten westen van de rivier en de gelijknamige vestingstad Narva, stand te houden. Pieter Jan Verstraete, historisch specialist in de geschiedenis van de Vlaamse Beweging, schreef hierover een goed verzorgd boek: Vlamingen aan de Narva (Aspekt, 2015).

De Vlaamse Kampfgruppe d’Haese vocht slechts vier dagen aan de Narva, maar het was een bikkelharde strijd die levenslang in de herinnering van de betrokkenen voortleefde. De Vlamingen waren echter niet de enige Europeanen die bijdroegen aan de Slag om de Narva, een rivier ten zuidwesten van Sint-Petersburg. Deze confrontatie staat ook wel bekend als de ‘Veldslag van de Europese Waffen-SS’, vanwege de diverse nationaliteiten die aan nazi-zijde vochten tegen een overmacht aan Russen. Onder deze SS’ers bevonden zich naast Duitsers en Vlamingen onder meer ook Nederlanders, Denen, Noren, Finnen, Walen, Esten, Polen en Tsjechoslowaken.

Hiwi’s in Rusland

In de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog, tot 1943, was het Duitse leger tot grote offensieven in staat aan het Oost- en Westfront. De overweldigende Duitse slagkracht verdween in de jaren 1944-1945 snel. Steeds meer waren de nazi’s afhankelijk van buitenlandse vrijwilligers – en dwangarbeiders – in de strijd. Vanaf 1944 zag de situatie er als volgt uit, aldus Verstraete:

“In dat jaar bestond de getalsterkte van iedere divisie uit zo’n 10 à 20 procent Hilfswilligen (Hiwi’s) en dwangarbeiders. Naarmate de oorlog duurde werden er in toenemende mate Polen, Tsjechoslowaken, Elzassers en Volksdeutsche, al dan niet onder dwang, in de Duitse gelederen opgenomen.” (19)

Een extra complicatie voor de nazi’s was dat de frontlegers niet meer konden rekenen op een effectieve en blijvende ondersteuning van de Luftwaffe, omdat er een tekort was aan piloten, vliegtuigen en kerosine. De Duitse luchtmacht concentreerde zich in 1944 en 1945 daarbij ook vooral op de verdediging van het in zijn voegen krakende Derde Rijk.

Eerste Slag om de Narva

In februari 1944 begon de Eerste Slag om de Narva, die tot juni duurde. Op 3 februari zetten de Russen een offensief in van zeven kilometer breed, met tanks, en wisten een gat te slaan in de Duitse linies. In deze slag vocht ook de Nederlandse SS-brigade “De Ruyter” mee, die onder leiding stond van de Finse SS-Obersturmbahnführer Hans Collani (1908-1944). Dit regiment maakte deel uit van de 4e SS-brigade “Nederland” van Jürgen Wagner (1901-1947).

De Nederlands SS’ers hielden aanvankelijk stand en wisten de Russische aanvallen, die ondersteund werden door talloze artilleriebombardementen, keer op keer af te slaan. Maar uiteindelijk moesten ze hun bruggenhoofd vanwege de hevige Russische aanvallen prijsgeven:

“Eerst volgende een reeks doeltreffende bombardementen. Met de steun van tientallen T-34’s [Russische tanks] viel de rode infanterie het bruggenhoofd aan. De al flink gedecimeerde en uitgeputte Nederlanders konden niet langer standhouden. De Russen braken door de stellingen en ze dienden zich terug te trekken. (…) Het Duitse bruggenhoofd was niet meer. De ijzervreter Collani liet een nieuwe fortificatie op de westelijke oever uitbouwen, die wel standhield. Collani zelf zou echter in de daaropvolgende zomer sneuvelen.” (51)

Tweede Slag om de Narva

Kort daarop begon de Tweede Slag om de Narva. Opnieuw verkeerden de ‘Duitse’ troepen in een lastig parket en werden teruggedrongen door de Russen, die de vestingstad Narva hevig bombardeerden. Tegen de orders van Adolf Hitler in beval de SS-generaal Felix Steiner (1896-1966) – een zeer geliefd bevelvoerder die door zijn troepen ‘papa Steiner’ genoemd werd – zijn troepen op 23 juli 1944 tot een geordende terugtocht. De terugtocht stond mede onder leiding van de Nederlandse SS-brigade “General Seyffardt” en voerde de troepen terug naar de zogenoemde Tannenberglinie. Verstraete schrijft:

“Deze nieuwe frontlinie bevond zich op zo’n twintig kilometer van ten westen van Narva. Het bos- en moerasachtige terrein schikte zich uitstekend voor een defensieve opstelling. Tannenberg was ook een herinnering aan de roemrijke Duitse zege in Oost-Pruisen in de herfst van 1914 op de tsaristische troepen.” (83)

Gruppe d’Haese: strijd om de Blauwe Bergen

Op 24 juli 1944, vier dagen na de aanslag van Von Stauffenberg op Hitler, kwam de Vlaamse SS-eenheid van d’Haese aan bij het front rond Narva. Hun gevechtsterrein zou een gebied zijn met een grote open vlakte en enkele aangrenzende heuvels, die in de volksmond de Blauwe Bergen heetten. Van 26 tot en met 29 juli vocht Gruppe d’Haese mee. Verstraete beschrijft de strijd gedetailleerd aan de hand van ooggetuigenverslagen. De troepen van d’Haese stonden onder bevel van de eerdergenoemde Waffen SS-Sturmbrigade “Nederland” van Jürgen Wagner. Deze SS-brigade was net als andere gevechtseenheden inmiddels bekaf en lamgeslagen door permanente frontstress.

Op 26 juli vielen de Russen de SS-linies aan. Een militair uit de Vlaamse SS-groep beschreef een van de Russische aanvallen van die dag in zijn memoires in:

“Vliegtuigen [Russische Stormoviks] losten hun dodelijke vracht. En weer kwamen golf na golf de ‘hoeree’-schreeuwende Russen eraan, die tegen de helling opklommen. Onze [3e] Compagnie scheen deze keer door de knieën te gaan. Beneden langs de heuvel braakten de tanks uit alle monden. (…) Een onvoorstelbare slachting ging haar razende gang. Hier en daar geraakten ze in onze loopgraven, en werden ze met spade en bajonet, met het blanke wapen verdreven of afgemaakt. De Kinderheimhoogte bleef in onze handen.” (100)

Nog meer van dit soort indringende passages zijn in het boek Vlamingen aan de Narva te vinden. Fijn is dat de auteur naast treffende citaten ook verscheidene kaarten van het front heeft opgenomen, wat het voor de lezer makkelijker maakt de situatie te begrijpen. Verder is het boek in ruime mate voorzien van relevante foto’s, propagandaposters en andere beeldmateriaal.

Boek: Vlamingen aan de Narva – Kampfgruppe D’Haese, zomer 1944