Rond de zevende eeuw voor Christus (vroege ijzertijd) stierf in de buurt van het huidige Oss een belangrijk man. Dat is althans wat af te leiden is uit de objecten die hij als grafgiften meekreeg. In het zogeheten vorstengraf van Oss vonden archeologen naast crematieresten onder meer een groot kromgetrokken zwaard, delen van een paardentuig en een ijzeren mes.
De vorst van Oss was rijk en de vraag is hoe hij die rijkdom heeft weten te verwerven. In de loop der tijd zijn hier verschillende verklaringen voor aangevoerd. Zo is wel eens beweerd dat de nieuwe elite die in deze tijd rond Oss ontstond, de controle had over de zouthandel. Die handel ontwikkelde zich echter pas een paar honderd jaar later op grote schaal. Mogelijk vergaarde de vorst rijkdom met slaventransport of door controle over de veehandel, maar ook dat is speculeren.
Wie was de vorst van Oss?
Hoewel de vorst van Oss werd gecremeerd, zijn er toch botresten bewaard gebleven in de situla. Archeologen zijn erin geslaagd op basis van die fragmenten meer te weten te komen over de man. Evert van Ginkel en Leo Verhart schrijven daarover in hun boek Onder onze voeten:
“Uit de bewaarde botresten was af te leiden dat het om een man ging in de leeftijdscategorie van veertig tot zestig jaar. Het meest interessant waren enkele relatief goed bewaarde rugwervels die met elkaar vergroeid bleken te zijn. Dit is het gevolg van een ziekte die bekend staat als DISH (Diffuse Idiopathische Hyperostose), een reumatische aandoening waarbij te veel bot wordt aangemaakt, met name in de wervelkolom.”
Met name in de Middeleeuwen was die ziekte, ook wel bekend als de ziekte van Forestier, relatief veelvoorkomend. Vooral geestelijken leden eraan, waarschijnlijk als gevolg van te weinig lichaamsbeweging. Vandaag de dag wordt DISH wel eens beschouwd als een welvaartsziekte die vooral ontstaat door overgewicht, suikerziekte en te weinig beweging. Van Ginkel en Verhart:
“Als dat voor de ‘Vorst van Oss’ ook heeft gegolden, dan moet het een dikke man zijn geweest die inderdaad niet erg actief was.”
Vorstengrafzwaard
Het meest opvallende object in de grafemmer is zonder twijfel het kromgetrokken zwaard, dat de macht van de vorst moest uitdrukken. Het zwaard is ingelegd met goud en op het lemmet is een gravering te vinden. Toen het werd gevonden zaten er nog textielresten op. Vermoed wordt daarom dat het zwaard in stof gewikkeld werd en na de crematie met de verbrande botten in de situla is gestopt. Het is een van de oudste ijzeren objecten ooit in Nederland gevonden.
Ontdekking
Het vorstengraf uit Oss werd in 1933 ontdekt tijdens de aanleg van een woonwagenkamp op de Osse Heide. Toen men iets blinkends aantrof, naar later bleek het vorstengrafzwaard, werd het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden ingeschakeld. In bijzijn van een Leidse archeoloog werd de opgraving hierna hervat. De bronzen situla werd hierna met inhoud overgebracht naar Leiden. Daar is de situla met inhoud nog altijd te bewonderen. In 2005 werden in de omgeving van het vorstengraf nog elf grafheuvels opgegraven.
Replica
De grafheuvel is begin deze eeuw gedeeltelijk gerestaureerd. Een deel van de omtrek van de heuvel is aangegeven met palen. Een stalen constructie maakt daarnaast de opbouw en inhoud van het graf inzichtelijk.
Op een rotonde in Oss is sinds eind 2018 een metershoge replica van het rondgebogen zwaard te zien, samen met emmer waarin deze gevonden werd. Naar aanleiding van de opening van die rotonde is het originele zwaard, samen met enkele andere objecten uit de urn, twee weken te zien in Museum Jan Cunen in Oss.
Het Zwaard van Ommerschans – Ceremonieel zwaard uit de bronstijd
Overzicht van Boeken over archeologie en archeologische opgravingen
Bronnen â–¼
-Onder onze voeten – Evert van Ginkel en Leo Verhart (Bert Bakker, 2009) – p. 119-121
-Nederland in de prehistorie – Theo Holleman (Teleac) – p.124
-Nederland van alle tijden – Bas Blokker e.a. (Balans, 2015) p.29
-https://reumanederland.nl/reuma/vormen-van-reuma/forestier-dish-ziekte-van/
