Vragen die Hédi Fried kreeg over de Holocaust

Juli 1945 arriveerde Hédi Fried in Zweden. Samen het haar zus Livi overleefde ze Auschwitz en Bergen-Belsen. Hun ouders kwamen om. De afgelopen ruim dertig jaar deed Fried haar verhaal op middelbare scholen en universiteiten. In het recent in Nederland uitgebrachte boek Vragen die ik kreeg over de Holocaust beantwoord ze de vragen die haar tijdens deze schoolbezoeken gesteld werden en die haar het meest bij zijn gebleven.

Wat moet je vragen aan iemand die de Holocaust overleefde? Wat Fried betreft maakt het niet zoveel uit. Op scholen benadrukte ze daarom altijd dat er geen domme vragen bestaan en ook geen verboden vragen. Maar er zijn wel vragen waarop geen antwoord bestaat.

“Zo is er geen eensluidend antwoord op de vraag ‘Waarom vond de Holocaust plaats?’. Dat maakt de vragen over de Jodenvernietiging des te urgenter.” (p.13)

Fried’s boek is bedoeld voor jongeren en kan goed van pas komen in het onderwijs, bijvoorbeeld om discussies op gang te brengen of het grote drama van de Holocaust op een persoonlijke manier inzichtelijk te maken. Een vraag die Fried uiteraard vaak krijgt luidt: “hoe kunnen we voorkomen dat het opnieuw gebeurt?”. Volgens Fried spelen scholen hier een belangrijke rol in:

“Niet alle kinderen komen uit een milieu waar ze een vanzelfsprekend moreel kompas meekrijgen. Deze kinderen kunnen op school kennismaken met een andere wereld, kunnen leraren tegenkomen die vragen stellen waar ze zelf niet op zouden komen.” (p.129)

Fried’s boek kan hierbij enorm helpen. Hierin gaat het namelijk niet zozeer om de harde feiten en jaartallen, maar meer om verhalen die het hart kunnen raken. Volgens Fried is dat laatste cruciaal:

“Om werkelijk begrip en inzicht te kweken moet het onderwijs zich richten op het hart. De weg daarheen is het presenteren van macro-gebeurtenissen via de microwereld, uitgaan van wat individuele mensen is overkomen om een tijdsbeeld te schetsen. Uitgaan van het heden, aanleidingen zoeken die gemakkelijk naar het verleden zijn terug te koppelen en leerlingen er bewust van maken dat ontwikkelingen zomaar een andere wending kunnen nemen dan je had verwacht. Wijzen op de verantwoordelijkheid van het individu voor zichzelf én de samenleving, uitleggen hoe gevaarlijk het is om te zwijgen.”

Bevrijding

Hédi Fried zag het levenslicht op 15 juni 1924 in Sighet, de Roemeense stad in Noord-Transsylvanië waar vier jaar later ook de bekende Holocaustoverlevende Elie Wiesel werd geboren. In 1940 annexeerde Hongarije, destijds bondgenoot van nazi-Duitsland, de streek. Hoewel de levensomstandigheden van de Joden gedurende de Tweede Wereldoorlog enorm verslechterden, mocht men van ‘geluk’ spreken dat men niet meer onder Roemeens bestuur leefde. Joden in Roemenië werden namelijk al vroeg in de oorlog gedeporteerd naar kampen. In Hongarije gebeurde dit pas vanaf maart 1944, toen Hitler Hongarije liet bezetten.

Na deze tweede annexatie maakten de nazi’s ernst van de deportaties. Onder de codenaam Aktion Höss werden in enkele maanden tijd 440.000 Joden naar concentratiekamp Auschwitz gestuurd. Het merendeel werd direct na aankomst vermoord. Fried en haar zus overleefden de beruchte selectie van Jozef Mengele. Vanuit Auschwitz werden Hédi en Livi naar drie werkkampen gestuurd.

De bevrijding kwam op 15 april 1945. De zussen bevonden zich op dat moment in concentratiekamp Bergen-Belsen. “Juichten jullie toen Britse troepen in het kamp arriveerden?”, vroegen scholieren Fried ooit, die daarop antwoordde dat de gevangenen daar te apathisch voor waren en te weinig kracht voor hadden. De echte bevrijding volgde enige tijd later, toen de zussen in Zweden over de Västerbro (Westbrug) in Stockholm liepen.

“Toen ik achterom keek, zag ik geen SS’ers. Ik hoorde geen honden blaffen en het enige wat ik zag, waren Zweedse gezinnen op tandems die van de zonnige zondag genoten. Livi en ik dachten hetzelfde. We keken elkaar en begonnen te dansen, midden op de brug.” (p.83)

Haat

Na het horen van haar aangrijpende verhaal, vragen leerlingen Fried soms of zij en haar zus de Duitsers zijn gaan haten. Die vraag stelt Fried dan in de gelegenheid haar jonge toehoorders een belangrijke les te leren. Ze legt dan altijd uit dat haat een logische maar contraproductieve reactie op onrecht is. Haat heeft namelijk geen directe invloed op degene die gehaat wordt, maar maakt wel “dat degene die haat zich beroerd voelt”. Haat wekt daarnaast vergeldingslust op en als die wordt geuit, wordt de gehate de hater en belandt men in een vicieuze cirkel. Fried:

“Al meteen na de bevrijding begreep ik, net als de meeste anderen, dat wraak ons alleen maar zou verlagen tot het niveau van de moordenaars. […] Onze wraak is dat wij, die moesten worden uitgeroeid, nog leven en dat we nieuwe gezinnen hebben gekregen.”

Boek: Vragen die ik kreeg over de Holocaust – Hédi Fried
Lees ook: Lippenstift voor een Holocaust-overlevende

Bekijk dit boek bij:

Impressie van het boek van Hédi Fried