Wat als Hitler was omgekomen bij een staatsgreep?

Wat zou er gebeurd zijn als Adolf Hitler op 13 oktober 1918 aan het front was gesneuveld in plaats van korte tijd zijn gezichtsvermogen was kwijtgeraakt? Had de republiek van Weimar overleefd? Waren er dan geen NSDAP en nazi’s geweest?

Als Hitler vlak voor het Verdrag van München in 1938 bij een staatsgreep was gevallen of vermoord, zou er dan een regering onder Hermann Göring zijn geweest en geen Tweede Wereldoorlog? De herziening van het Verdrag van Versailles was immers bijna voltooid en Hitler zou de geschiedenis zijn ingegaan als een van de grootsten van zijn tijd.

Hoe was de geschiedenis verlopen indien Hitler de oorlog had gewonnen? Het had niet veel gescheeld: een beetje minder regen in de herfst van 1941 had een aanval op Moskou mogelijk gemaakt.

Wat als de aanslag op Hitler op 20 juli 1944 was gelukt? Waarschijnlijk was er een burgeroorlog tussen Wehrmacht en SS uitgebroken met onzekere uitkomst. Maar ook dan had Duitsland moeten capituleren. Het land was ook dan bezet en gedeeld geworden. Het na-oorlogse Duitsland had een zware hypotheek moeten dragen. Een tweede “Dolkstootlegende” zoals na de Eerste Wereldoorlog, had veel aanhangers in Duitsland gevonden en de democratie in gevaar gebracht. Zo raar als het klinkt: was het goed dat de aanslag van 20 juli 1944 mislukte?

Een gewaagde tentoonstelling

Zo zijn er talloze voorbeelden van “wat als…” Het antwoord op de vragen kan door niemand met zekerheid worden gegeven. Alle mogelijkheden zijn min of meer waarschijnlijk. Nadenken over hypothetische geschiedenis is zuiver speculatief. Personen of gebeurtenissen wegdenken die bestaan hebben? Wellicht onzin waaraan je je tijd verdoet.

Toch doet het gerenommeerde Duits Historisch Museum te Berlijn een poging.

Onder de titel Roads not taken. Oder: es hätte auch anders kommen können (Andere afslag genomen. of: Het had ook anders kunnen lopen) loopt in het museum komend jaar een tentoonstelling over beslissende momenten in de Duitse geschiedenis van de negentiende en twintigste eeuw. Tegenover het daadwerkelijke verloop van de geschiedenis, worden mogelijke alternatieven gepresenteerd, die om welke reden dan ook, nooit plaatsvonden. Aan de hand van veertien markante voorbeelden uit de Duitse geschiedenis worden de waarschijnlijkheden van “niet-gebeurde geschiedenis” beoordeeld.

De voorbeelden lopen terug in de tijd en beginnen met de democratische revolutie in de DDR in 1989 en eindigen in 1848 met een poging tot een democratische opstand in Duitsland (dat toen als natie nog niet bestond). Aan de orde komen onder andere de bouw van de Berlijns Muur, de Koude Oorlog, de machtsovername door de nazi’s, revolutie in 1918, de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog en de Duits-Oostenrijkse oorlog van 1866.

In een voor het Duits Historisch Museum ongewoon perspectief, tonen de voorbeelden in de expositie dat het zeker niet voor de hand lag dat alles liep, zoals het liep.

De tentoonstelling Roads not taken. Oder: es hätte auch anders kommen können loopt van 9 december 2022 tot 24 november 2024

Bronnen ▼