Michiel Coolen
In 2015 vieren we 100 jaar cultureel nalatenschap van de schilder Hendrik Willem Mesdag. Het is namelijk in 1915 dat hij overleed. Door het hele land, maar met name in Den Haag zijn er veel symposia, tentoonstellingen etc. gepland. Wie was nu eigenlijk Mesdag en waarom herdenken we hem?
Groningen, stijfsel en bankieren
Hendrik Willem Mesdag werd op 23 februari 1831 in Groningen geboren. Zijn moeder, Johanna Willemina van Giffen, overleed toen hij nog jong was. Zijn vader, Klaas Mesdag was oorspronkelijk stijfselfabrikant en later bankier. Klaas was daarnaast amateurschilder en verzamelde kunst. Hij zorgde ervoor dat zijn zoons Hendrik Willem en Taco, teken- en schilderonderwijs genoten. Hendrik Willem vond tekenen prachtig en maakte toen al schetsen van natuurlandschappen.
In 1856 trouwde hij met Sientje van Houten (1834-1909). Toen haar vader, die een succesvolle houthandelaar was, in 1864 stierf, liet deze een flinke erfenis na. Mesdag trok zich, na zestien jaar, terug uit de firma Mesdag & Zonen, en besloot zich vanaf 1866 geheel aan het schilderen te wijden.
Mesdag, Brussel en Barbizon
In het najaar van 1866 trokken Hendrik Willem, Sientje en hun zoontje Klaas, op advies van Laurens Alma Tadema (1836-1912), zijn neef en tevens kunstschilder, naar Brussel. Daar werd hij door Willem Roelofs (1822-1897) ingewijd in de schilderkunst. In de zomer van dat jaar was Mesdag nog te vinden in het Hollandse Barbizon; de zuidelijke Veluwezoom bij Oosterbeek, waar een grote groep schilders onder leiding van Johannes Warnardus Bilders (1811-1890) buiten in de natuur werkte.
In Brussel kwam Mesdag in contact met Belgische realistische schilders zoals Alfred Verwée en Louis Artan en leerde via hen werken in de stijl van de School van Barbizon, door de natuur precies en zonder opsmuk, weer te geven. Hierdoor lijken Mesdags schilderijen uit zijn Brusselse tijd wat stug en naïef. De critici omschreven zijn schilderijen als koddig en onbehaaglijk. In Brussel werd hij ook nog lid van de Societé Libre des Beaux-Arts.
De zee, Haagse School en gouden medailles
In 1868 ontdekte Mesdag, tijdens een vakantie naar het Duitse waddeneiland Norderney, het thema waar hij zijn verdere leven aan zou wijden. Hij ziet de zee op een geheel nieuwe manier. Niet als decor voor zeeslagen of voor door storm geteisterde, steigerende schepen, hij ziet de frisse, natuurlijke beweging van het water en wil dat op het doek zetten. Nadat de familie in 1869 naar Den Haag verhuisde, ging Mesdag ook direct aan de slag, door vanuit een hotelkamer studies van het Scheveningse vissersleven en de zee te maken, en deze in zijn atelier uit te werken.
Voor de Parijse salon van 1870 stuurt Mesdag twee schilderijen in. Zijn schilderij ‘Les Brisants de la Mer du Nord’ werd met een gouden medaille bekroond, en Mesdag brak hiermee definitief door. Een tweede medaille ontving Mesdag in 1872 op de Haagse Tentoonstelling van Levende Meesters. Hij werd toen ook lid van het Schilderkundig Genootschap Pulchri Studio. Het is hier dat de schilders van de Haagse School elkaar ontmoetten. De term Haagse School werd overigens in 1875 door J. van Santen Kolff bedacht bij een bespreking van een tentoonstelling in het blad De Banier. Tussen 1873 en 1896 werden zijn inzendingen meermaals met medailles bekroond op internationale exposities.
Tekenmaatschappij en Laan van Meerdervoort
Op september 1871 overleed het zoontje van het echtpaar en vanaf dan legde ook Sientje zich geheel toe op het schilderen. In 1876 was Mesdag één van de oprichters van de Hollandsche Tekenmaatschappij, waar hij tot 1885 voorzitter van bleef waarna hij, van 1887 tot 1907, voorzitter was van Pulchri Studio.
In 1878 liet het schildersechtpaar een huis bouwen aan de Laan van Meerdervoort. Hendrik Willem en Sientje hadden er ieder hun atelier, maar hij huurde ook een kamer in hotel De Zeekant, om vanuit het raam de kust te observeren en te schetsen.
Voor hun groeiende collectie contemporaine Nederlandse en Franse schilderkunst was het woonhuis al snel te klein. Daarom liet Mesdag in 1887 naast zijn woonhuis een museumgebouw bouwen. In 1903 schonk Mesdag het museumgebouw en een groot deel van zijn collectie en het gebouw aan de Nederlandse Staat. In de schenkingsakte werd bepaald, dat de samenstelling van de collectie niet gewijzigd mocht worden. Tot aan zijn tachtigste jaar in 1911 bleef Mesdag directeur.
Het Panorama
In 1881 kreeg Mesdag samen met zijn vrouw Sientje, de opdracht van de Belgische Societé Anonyme du Grande Panorama Maritime de La Haye, een panorama te schilderen. Samen met de schilders Théophile de Bock (1851-1904), Bernard Blommers (1845-1914) en George Hendrik Breitner (1857-1923) schilderden zij het 14 bij 120 meter cilindervormige panorama binnen vier maanden.
Het in de rondte gespannen doek is een panoramisch gezicht vanaf het Seinpostduin over Scheveningen, het strand en de zee. Het panoramagenootschap gaat in 1886 failliet en Mesdag komt in bezit van het panorama om het te behouden en exploiteren. Hij verhuurt het aan panoramamaatschappijen in onder meer München en Amsterdam, maar heeft zijn vaste plek in Den Haag.
Nalatenschap
Mesdag portretteerde in zijn schilderijen op suggestieve wijze het dagelijks leven aan het Scheveningse strand. In zijn schilderijen zijn de platbodems, ofwel bomschuiten, die na de vaart door paarden het strand werden opgetrokken, vaak het onderwerp. Nadat in 1881 de vader van Mesdag overleed, werd hij een nog rijker man. Vanaf dan trad Mesdag ook op als mecenas.
Mesdag werd aan het eind van zijn leven uitgebreid geëerd. Zo werd hij in 1906 benoemd tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw. In 1909 overleed Sientje en na een lang ziekbed overleed Mesdag op 10 juli 1915. Het museum naast zijn oorspronkelijke woonhuis, is nog steeds een museum. Vanaf 1990 is de collectie onderdeel van het Van Gogh Museum in Amsterdam. Om de toekomst van Panorama Mesdag veilig te stellen, richtte Mesdag in 1910, een familievennootschap op. De 33 neven en nichten van hem en zijn vrouw kregen allen een aandeel en aanvaardden daarmee gezamenlijk zorg te dragen voor de exploitatie en instandhouding van Panorama Mesdag.
~ Michiel Coolen – Den Haag Zoals het was
