Chris DelariviĆØre
Wie kennis wil maken met de oudste schedel van Vlaanderen moet naar het Archeopark Ename, vlakbij Oudenaarde aan de voet van de Vlaamse Ardennen. Een nagelnieuwe tentoonstelling van de Provinciale Erfgoedsite Ename biedt er aan de hand van allerlei vondsten een boeiende blik voor en achter de schermen van de archeologie in Oost-Vlaanderen. Blikvanger is een collectie van prehistorische objecten die begin deze eeuw werden opgegraven vlakbij de Schelde.
Ename-collectie
Eigenlijk ging het om een toevallige vondst. Bij werkzaamheden aan de oevers van de Schelde besloot een amateur-archeoloog in 2003 een kijkje te nemen en ontdekte er enkele prehistorische objecten. Meteen werd een noodopgraving georganiseerd waarbij diverse menselijke en dierlijke resten en gebruiksvoorwerpen naar boven kwamen die dateerden uit de nieuwe steentijd en de vroege bronstijd. De kalkrijke omgeving van de Schelde had de duizenden jaren oude voorwerpen uitzonderlijk goed bewaard.
De archeologen beseften al snel de waarde van de collectie. Vondsten van menselijk skeletmateriaal van 4000 tot 6000 jaar oud zijn namelijk uiterst zeldzaam in Vlaanderen. Verder onderzoek drong zich op en een hele reeks specialisten lieten er de nieuwste technieken op los.
Video over de ontdekking van de schedel
Schedel nummer 100
Via DNA- en isotopenanalyse, C14-datering en CT-scans in binnen- en buitenland bleek de Ename-collectie veertien menselijke skeletresten te bevatten uit het neolithicum, het prehistorische tijdperk tussen 11.000 en 3000 voor Christus. Het was een periode van grote veranderingen waarbij de mens van een semi-nomadisch bestaan als jager-verzamelaar evolueerde naar een sedentaire levenswijze als landbouwer.
De vondst was uitzonderlijk voor Vlaanderen waar tot nu toe bitter weinig objecten uit het neolithicum naar boven werden gehaald. Vooral āschedel nummer 100ā trok de aandacht. Die was uitzonderlijk goed bewaard, ongeveer 4400 jaar oud en behoorde toe aan een man die minstens vijfendertig jaar oud was toen hij stierf. Daarmee hadden de onderzoekers een unieke vondst in handen: de oudste bijna volledige schedel die tot nu toe in Vlaanderen is gevonden.
Goed leven in het steentijdperk
Voor de periode van het neolithicum of jonge steentijd is er bijzonder weinig bronmateriaal gevonden in Vlaanderen en dus is elke vondst een unieke kans om de kennis bij te spijkeren. Uit de Ename-collectie kon men na analyse allerlei informatie halen. Studie van de menselijke resten zoals botten en tanden in combinatie met de dierlijke vondsten toonde aan dat deze mensen een gevarieerd dieet hadden van landbouwgewassen, gedomesticeerde dieren Ć©n ook nog steeds wilde voedselbronnen. Van stress of ondervoeding was geen spoor te vinden. Het was blijkbaar toen al goed leven in de Scheldevallei.
Archeopark
Overigens biedt de tentoonstelling nog meer moois. Aan de hand van enkele topvondsten krijgt de bezoeker een overzicht van wat zoal in het erfgoeddepot terecht komt. Bovendien is het een goede startplaats voor een grondiger kennismaking met het Archeopark Ename.
Dat heeft een unieke locatie aan de oevers van de Schelde. De rivier vormde in de vroege Middeleeuwen de grens tussen het Franse rijk en het Heilig Roomse Rijk. Ename was toen zowel een militaire grenspost als een welvarende handelsnederzetting. In de elfde eeuw kwam er ook een benedictijnerabdij die met de jaren uitgroeide tot een groot religieus complex. In de loop der eeuwen verschoof het politiek en economisch zwaartepunt van de streek echter naar het nabijgelegen Oudenaarde. Ename zonk weg in de vergetelheid en werd een landbouwdorp.
In de achttiende eeuw bracht de Franse Revolutie ook nog de genadeslag toe aan de abdij. De gebouwen werden verkocht en gesloopt.
De schaarse restanten werden uiteindelijk door de provincie Oost-Vlaanderen in bescherming genomen. De huidige archeologische site beslaat ongeveer acht hectare en omvat naast de grondvesten van de abdij, burcht en handelsnederzetting ook een provinciaal erfgoeddepot waar archeologische vondsten uit Oost-Vlaanderen terecht komen.
Het dorp
Ename heeft een roemrijk verleden maar is nu een pittoreske plattelandsdorp aan de voet van de Vlaamse Ardennen. Wel kan de dorpskern bogen op een schitterend monument. De Sint Laurentiuskerk is een der best bewaarde oud-romaanse gebouwen van Vlaanderen, daterend van eind tiende eeuw. De sobere architectuur met zeldzame vroegmiddeleeuwse frescoās maken het kerkje op zich al een goede reden om naar Ename in het diepe zuiden van Vlaanderen af te zakken.
