De oudste schedel van Vlaanderen

3 minuten leestijd
De oudste schedel van Vlaanderen, gevonden aan een stuw in Ename
De oudste schedel van Vlaanderen, gevonden aan een stuw in Ename - Foto: Provinciale Erfgoedsite Ename

Wie kennis wil maken met de oudste schedel van Vlaanderen moet naar het Archeopark Ename, vlakbij Oudenaarde aan de voet van de Vlaamse Ardennen. Een nagelnieuwe tentoonstelling van de Provinciale Erfgoedsite Ename biedt er aan de hand van allerlei vondsten een boeiende blik voor en achter de schermen van de archeologie in Oost-Vlaanderen. Blikvanger is een collectie van prehistorische objecten die begin deze eeuw werden opgegraven vlakbij de Schelde.

Ename-collectie

Eigenlijk ging het om een toevallige vondst. Bij werkzaamheden aan de oevers van de Schelde besloot een amateur-archeoloog in 2003 een kijkje te nemen en ontdekte er enkele prehistorische objecten. Meteen werd een noodopgraving georganiseerd waarbij diverse menselijke en dierlijke resten en gebruiksvoorwerpen naar boven kwamen die dateerden uit de nieuwe steentijd en de vroege bronstijd. De kalkrijke omgeving van de Schelde had de duizenden jaren oude voorwerpen uitzonderlijk goed bewaard.

Opgravingen aan stuw Ename in 2003
Opgravingen aan stuw Ename in 2003 – Foto: Provinciale Erfgoedsite Ename
Na de opgraving werd alles snel en op meerdere locaties opgeborgen in afwachting van verder onderzoek. Daarna leken de vondsten enkel nog stof te vergaren tot twintig jaar later het team van Erfgoedsite Ename een nieuwe tentoonstelling voorbereidde. In dat kader werden de Ename-vondsten samengebracht in het provinciaal erfgoeddepot.

De archeologen beseften al snel de waarde van de collectie. Vondsten van menselijk skeletmateriaal van 4000 tot 6000 jaar oud zijn namelijk uiterst zeldzaam in Vlaanderen. Verder onderzoek drong zich op en een hele reeks specialisten lieten er de nieuwste technieken op los.

Video over de ontdekking van de schedel

Schedel nummer 100

Via DNA- en isotopenanalyse, C14-datering en CT-scans in binnen- en buitenland bleek de Ename-collectie veertien menselijke skeletresten te bevatten uit het neolithicum, het prehistorische tijdperk tussen 11.000 en 3000 voor Christus. Het was een periode van grote veranderingen waarbij de mens van een semi-nomadisch bestaan als jager-verzamelaar evolueerde naar een sedentaire levenswijze als landbouwer.

De vondst was uitzonderlijk voor Vlaanderen waar tot nu toe bitter weinig objecten uit het neolithicum naar boven werden gehaald. Vooral ā€˜schedel nummer 100ā€™ trok de aandacht. Die was uitzonderlijk goed bewaard, ongeveer 4400 jaar oud en behoorde toe aan een man die minstens vijfendertig jaar oud was toen hij stierf. Daarmee hadden de onderzoekers een unieke vondst in handen: de oudste bijna volledige schedel die tot nu toe in Vlaanderen is gevonden.

Goed leven in het steentijdperk

Voor de periode van het neolithicum of jonge steentijd is er bijzonder weinig bronmateriaal gevonden in Vlaanderen en dus is elke vondst een unieke kans om de kennis bij te spijkeren. Uit de Ename-collectie kon men na analyse allerlei informatie halen. Studie van de menselijke resten zoals botten en tanden in combinatie met de dierlijke vondsten toonde aan dat deze mensen een gevarieerd dieet hadden van landbouwgewassen, gedomesticeerde dieren Ć©n ook nog steeds wilde voedselbronnen. Van stress of ondervoeding was geen spoor te vinden. Het was blijkbaar toen al goed leven in de Scheldevallei.

Vrij intacte schedel van een gedomesticeerd rund uit het neolithicum uit Ename
Vrij intacte schedel van een gedomesticeerd rund uit het neolithicum uit Ename – Foto: Provinciale Erfgoedsite Ename

Archeopark

Overigens biedt de tentoonstelling nog meer moois. Aan de hand van enkele topvondsten krijgt de bezoeker een overzicht van wat zoal in het erfgoeddepot terecht komt. Bovendien is het een goede startplaats voor een grondiger kennismaking met het Archeopark Ename.

Dat heeft een unieke locatie aan de oevers van de Schelde. De rivier vormde in de vroege Middeleeuwen de grens tussen het Franse rijk en het Heilig Roomse Rijk. Ename was toen zowel een militaire grenspost als een welvarende handelsnederzetting. In de elfde eeuw kwam er ook een benedictijnerabdij die met de jaren uitgroeide tot een groot religieus complex. In de loop der eeuwen verschoof het politiek en economisch zwaartepunt van de streek echter naar het nabijgelegen Oudenaarde. Ename zonk weg in de vergetelheid en werd een landbouwdorp.

Erfgoedsite Ename aan de Schelde met de stuw
Erfgoedsite Ename aan de Schelde met de stuw – Foto: Provinciale Erfgoedsite Ename

In de achttiende eeuw bracht de Franse Revolutie ook nog de genadeslag toe aan de abdij. De gebouwen werden verkocht en gesloopt.

De schaarse restanten werden uiteindelijk door de provincie Oost-Vlaanderen in bescherming genomen. De huidige archeologische site beslaat ongeveer acht hectare en omvat naast de grondvesten van de abdij, burcht en handelsnederzetting ook een provinciaal erfgoeddepot waar archeologische vondsten uit Oost-Vlaanderen terecht komen.

Sint Laurentiuskerk in Ename
Sint Laurentiuskerk in Ename – Foto: Chris DelariviĆØre

Het dorp

Ename heeft een roemrijk verleden maar is nu een pittoreske plattelandsdorp aan de voet van de Vlaamse Ardennen. Wel kan de dorpskern bogen op een schitterend monument. De Sint Laurentiuskerk is een der best bewaarde oud-romaanse gebouwen van Vlaanderen, daterend van eind tiende eeuw. De sobere architectuur met zeldzame vroegmiddeleeuwse frescoā€™s maken het kerkje op zich al een goede reden om naar Ename in het diepe zuiden van Vlaanderen af te zakken.

Chris DelariviĆØre (Ā°1955) was tot 2021 educatief medewerker bij diverse organisaties in Vlaanderen. Als publicist leverde hij bijdragen aan de krant De Morgen, het magazine Reiskrant en andere publicaties.

Recent gepubliceerd

Reageer

Abonneer
Stuur mij een e-mail bij
guest
0 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 53.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:
0
Reageren?x
×