‘Pas op, anders groeit je handje boven het graf!’

Sprookjes zijn nog altijd populair, maar ze lijken nog maar weinig op de sprookjes van eeuwen geleden. In vergelijking met de oude sprookjes zijn de vertellingen van nu vaak nogal zoetsappig. Happy endings waren vroeger helemaal niet noodzakelijk.

Talitha Verheij beschreef in 2014 in het boek Sterke verhalen – Vijf eeuwen vertelcultuur hoe in de negentiende eeuw een proces van ‘Verharmlosung’ optrad, waarbij sprookjes onschuldiger werden gemaakt. Gruwelijke en gewelddadige elementen werden verwijderd en in plaats daarvan kregen de sprookjes pedagogische en moralistische elementen. Roodkapje wordt tegenwoordig nog altijd opgegeten door de wolf maar in de ons bekende versie van de gebroeders Grimm wordt het lieve meisje door een jager levend uit de buik van de vraatzuchtige wolf gehaald. In een oudere, wredere versie van Charles Perrault wordt Roodkapje voorgoed opgevreten. Over de slachtpartij schreef deze beroemde Franse sprookjesschrijver

“Hij (de wolf, red.) sleepte ‘t kind de bedstee uit
En scheurde met zijn tanden
Het vleesch van den gewonnen buit,
Van rug en been en handen.
Weg was Roodkapje ‘t arme kind,
Met vleesch en been verslonden,
Dat snoodheid steeds zijn offer vindt
Dat heeft zij ondervonden.”

Het eigenzinnige kind

Naar aanleiding van de verschijning van Sterke Verhalen startten we op Historiek een actie waarbij bezoekers een afbeeldingen van sprookjes konden inzenden. Van Martine Grothues ontvingen we een bizarre afbeelding van een vrouw die met een stok op een kindergraf slaat (zie hiernaast). Uit het graf steekt een kinderarm. Het bijbehorende verhaal, dat goed duidelijk maakt dat sprookjes en vertellingen vroeger ook gebruikt werden om kinderen eens goed de schrik aan te jagen, gaat als volgt:

“Er was eens een eigenzinnig kind, dat maar niet naar zijn moeder wilde luisteren. Nooit deed het wat zijn moeder zei. De Lieve Heer had daarom geen plezier aan het kind en liet het ziek worden. Er werden artsen bijgehaald maar die konden de jongen niet te genezen. Al snel lag de knaap op zijn doodsbed. Kort hierna werd de jongen begraven, maar toen er aarde over zijn levenloze lichaam werd gegooid kwam opeens zijn armpje tevoorschijn. Het stak recht omhoog. Toen de omstanders het armpje van het kind weer terug legden en er verse aarde overheen gooiden, kwam het armpje opnieuw omhoog. Niets hielp. Steeds kwam het armpje van het eigenzinnige kind weer te voorschijn. Uiteindelijk moest de moeder zelf naar het graf komen en met een tak op het armpje slaan. Pas toen zij dat had gedaan trok het armpje zich terug en had het kindje eindelijk rust.”

Volgens de Volksverhalen Almanak is het verhaal afkomstig uit Hessen en gebaseerd op het volksgeloof dat bij dieven en moordenaars van hun eigen vader, de hand boven het graf uitgroeide. In het zuiden van Nederland zegt men nog wel eens tegen kinderen die hun moeder slaan: ‘Pas op, anders groeit je handje boven het graf!’.

Grimm

Het verhaal vond zijn plek in een van de boeken van de Gebroeders Grimm. In hedendaagse sprookjesboeken voor kinderen, zal het verhaal vermoedelijk echter niet meer gepubliceerd worden. Daarvoor is het te gruwelijk. De inzender van dit verhaal die meedeed aan de actie op Historiek (en er een boek mee won) liet weten dat ze na het voorlezen van een paar regels maar stopte. Waarschijnlijk een prima besluit…

Boek: Sterke verhalen – Vijf eeuwen vertelcultuur

Bronnen ▼