1001 vrouwen in de twintigste eeuw – Een revolutie gewonnen

Historica Els Kloek publiceerde vijf jaar geleden 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis. Dit boek werd uitgeroepen tot het beste Nederlandstalige geschiedenisboek aller tijden. Deze week kwam het vervolg uit: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw met daarin 1001 biografieën van overleden Nederlandse vrouwen die leefden in de twintigste eeuw.

Geschiedschrijving ging vroeger vooral over de groten der aarden en omdat vrouwen eeuwenlang nauwelijks positief van algemeen maatschappelijk belang mochten bekleden, is aan vrouwen relatief weinig aandacht besteed. Els Kloek:

“In de late negentiende en de twintigste eeuw kwam daar langzaam maar zeker verandering in. Vrouwen konden gaan studeren, vrouwen kregen kiesrecht, vrouwen kregen posities in het landsbestuur en het leger… En vrouwen begonnen hun aandeel in de geschiedschrijving op te eisen, voor zichzelf en voor de vrouwen in het verleden.”

In haar in 2013 verschenen bundel ontrukte Kloek al vele vrouwen aan de vergetelheid. Met een team van meer dan driehonderd deskundigen werkte ze meer dan tien jaar aan de biografieën van 1001 beroemde, beruchte, opmerkelijke, geliefde, slechte en invloedrijke vrouwen. Maar het werk was nog niet af, constateerde Kloek. Bij de selectie voor de eerste bundel vielen een groot aantal kandidaten uit de recente geschiedenis af.

“We hadden maar ruimte voor zo’n tweehonderd vrouwen van de twintigste eeuw en deden daarmee geen recht aan de enorme hoeveelheid interessante vrouwenfiguren die volgens onze eigen criteria eigenlijk een plek in de collectie verdienden.”

Een vervolg

Er moest dus een vervolg komen, over de lange twintigste eeuw. Tussen 2014 en 2018 is aan dit nieuwe boek gewerkt. Ook nu moest overigens flink geselecteerd worden, want het aantal gegadigden oversteeg de grens van 1001 ruimschoots. Dat er zoveel kandidaten waren voor een plek in het boek is volgens Kloek niet zo vreemd.

“Vrouwen kunnen nu zo’n beetje alles worden, terwijl ze aan het begin van de twintigste eeuw nog niet eens stemrecht hadden. In feite heeft een revolutie van ongekende omgang plaatsgevonden, maar omdat die zich zo geleidelijk voltrok, wordt ze niet als revolutie onderkend.”

Kloek constateert dat vrouwen door alle ontwikkelingen van de afgelopen decennia nu formeel worden beschouwd als volwaardige, mondige burgers die ten principale gelijk zijn aan de man. De historica:

“Het duurt met andere woorden niet lang meer of een naslagwerk over ‘1001 vrouwen’ is achterhaald, want waarom zou je vrouwen apart zetten? Ze doen op alle fronten gewoon mee.”

Anders dan het eerste boek, heeft 1001 vrouwen in de 20ste eeuw naast een register op naam en auteur ook een beroepenregister. Net als de eerste editie is het boek ontworpen door Irma Boom.

Bladervideo ‘1001 vrouwen in de 20ste eeuw’:

Tentoonstelling

Naar aanleiding van de verschijning van het boek stelde het Amsterdam Museum, in samenwerking met Els Kloek, een tentoonstelling samen waarin ruim 125 bekende en minder bekende vrouwen uit het boek worden voorgesteld aan het publiek. Het Amsterdam Museum:

“Het waren politica’s, feministen, wetenschapsters, treinkaapsters, sportvrouwen, directrices of vrijheidsstrijdsters. Ze deden iets voor het eerst, of ze deden iets het best. Ze streden voor rechten, ze veroverden het publieke domein, ze zaten in het verzet, of juist bij de NSB, ze pleegden aanslagen, ze excelleerden in vormen van kunst of ze wilden de wereld veranderen.”

In de tentoonstelling zijn naast portretfoto’s van de vrouwen ruim driehonderd objecten te zien. Deze documenten, gebruiksvoorwerpen en foto’s vertellen steeds het verhaal van een van de 1001 vrouwen, over het bijzondere wat zij heeft gedaan of heeft meegemaakt en over de uitdagingen in de tijd waarin zij leefde. Het gaat veelal om persoonlijke gebruiksvoorwerpen, zoals een bril, kledingstuk of schaatsen. Er zijn ook objecten te zien die iets vertellen over haar betekenis: een boek dat zij schreef, poppenkastpoppen waarmee zij optrad of een microscoop die zij produceerde. Boekontwerpster Irma Boom tekende voor het ontwerp van de tentoonstelling.

Bekende en onbekende vrouwen

De vrouwen in de tentoonstelling zijn chronologisch ingedeeld in vijf generatiecohorten. Aan de hand van hun belevenissen en prestaties wordt de Nederlandse geschiedenis verteld.

“Vrouwen waren betrokken bij grote gebeurtenissen zoals de kiesrechtstrijd, de Tweede Wereldoorlog, de wederopbouw en de jeugdrevolte. Maar ook minder bekende gebeurtenissen komen aan bod. Zo weten weinig mensen dat Beatrix de Rijk als eerste Nederlandse vrouw in 1911 een vliegbrevet haalde en dat vanaf 1958 een vrouw, Jakoba Mulder, als directrice van de Dienst Publieke Werken jarenlang alle stedenbouwkundige beslissingen in Amsterdam nam.”

Te zien zijn beroemde vrouwen van wie hun rol in de geschiedenis bekend is, zoals majoor Bosshardt, koningin Juliana of Mies Bouwman. Maar ook onbekende vrouwen komen voorbij. Bijvoorbeeld de Surinaamse Misi Francina de Neef, die zich als weldoenster inzette voor armen en naamgeefster is van de Mis de Neef-dracht. Of Bet van Beeren, die al in 1927 een café opende op de Amsterdamse Zeedijk waar homoseksuele mannen en vrouwen zichzelf mochten zijn.

Inspiratie

Bij een aantal vrouwen vertelt een bekende Nederlander, onder wie oud-nieuwslezeres Noraly Beyer, schrijver en filosoof Maxim Februari en voetbalster Tessel Middag, waarom de vrouw hem of haar inspireert. In een interactieve zaal kunnen bezoekers zelf namen van vrouwen toevoegen aan ‘1001 vrouwen’.

Tijdens de opening van de tentoonstelling ontving koning Willem-Alexander woensdag het eerste exemplaar van 1001 vrouwen in de 20ste eeuw. De tentoonstelling in Amsterdam is tot en met 10 maart 2019 te bezoeken.

Boek: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw
Boek: 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis (eerste deel)
Ook interessant: Vrouwenrechten: levensgevaarlijk!

Bekijk dit boek bij: