Aan de bedelstaf raken – Betekenis en herkomst

Het gezegde ‘aan de bedelstaf raken’ kan je als persoon beter maar niet overkomen. Wat betekent ‘aan de bedelstaf raken’ precies en waar komt dit gezegde vandaan?

Betekenis van ‘aan de bedelstaf raken’

Wie aan de bedelstaf raakt of geraakt is, is niet echt te benijden. Hij of zij is in armoede vervallen en heeft geen geld of bezittingen meer. De betreffende persoon is dus feitelijk erg arm. Door middel van bedelen en het ontvangen van aalmoezen moet er dan in het primaire levensonderhoud worden voorzien.

Herkomst van de bedelstaf

Omdat zwervers, armoedzaaiers en mensen zonder bezittingen vaak rondliepen met een staf of stok, is de term ‘bedelstaf’ in het gezegde in gebruik geraakt. Dit gebeurde volgens de taalkundige F.A. Stoett echter pas in de negentiende eeuw. Tot die tijd was in het Nederlands de uitdrukking ’tot den beedelzak gebragt zijn’ gebruikelijk. Deze uitdrukking kan verklaard worden doordat armen in de Middeleeuwen vaak een knapzak hadden met daarin hun schamele bezittingen en/of wat voedsel.

De uitdrukking ‘aan de bedelstaf raken’, of ‘aan de bedelstaf zijn of geraken’ is in onze taal beland vanuit het Duits. De oudste vermeldingen in het Duits gaan volgens taalkundigen terug tot de twaalfde eeuw: ‘An den Bettelstab kommen’ en ‘Einen an den Bettelstab bringen’. De tot nu toe oudste vermelding in het Nederlands van het fenomeen bedelstaf komt uit 1155:

“Hy loopt op een draf naar den bedelstaf…”

In het Nederlands wordt de term ‘bedelstaf’, in combinatie met bedelzak, vanaf de jaren 1970 ook wel overdrachtelijk gebruikt om het mannelijk geslachtsdeel aan te duiden. Zo gebruikte de schrijver Louis Paul Boon in 1972 de bedelstaf in zijn boek Mieke Maaike’s obscene jeugd als synoniem voor het mannelijk geslachtsdeel.

Lees verder: Bij iemand in het krijt staan: betekenis & herkomst
…of: Geen cent te makken hebben: betekenis & herkomst
Handig: Lijst van historische uitdrukkingen en gezegden

Bronnen ▼