Ananke, de Griekse godin aan wiens macht zelfs Zeus niet kon tornen

Ananke is in de Griekse mythologie en filosofie de personificatie van de ‘noodzaak’ of het ‘onvermijdelijke noodlot’. Zij wordt soms geassocieerd met andere noodlotsgoden zoals de Moira of Moiren, en had een cultus in Korinthe. De godin werd echter niet heel actief vereerd. Dat had ook weinig zin. Volgens de Grieken was de onverbiddelijke wil van de godin zelfs met offers namelijk niet te beïnvloeden…

Dat was geheel anders bij andere goden uit het Griekse pantheon, die wel degelijk via offers en gebeden gunstig gestemd konden worden. De Grieken waren er echter van overtuigd dat ook deze goden niet oppermachtig waren. Vandaar ook dat hen allerlei menselijke eigenschappen werden toegedicht. Ze maakten ruzie, pleegden overspel en begingen soms blunders wanneer ze te diep in het glaasje hadden gekeken.

Anders dan goden uit andere tradities woonden de Griekse goden niet in een verre, onbereikbare hemel, maar relatief dichtbij de mensen, op de top van de berg Olympus, die met het blote oog gewoon te zien was. De oude Grieken vereerden hen wel degelijk als goden, maar ze waren er ook van overtuigd dat al die goden, zélfs de oppergod Zeus, op hun beurt machteloos stonden ten opzichte van het noodlot, ofwel Ananke.

Volgens de Griekse reiziger en geograaf Pausanias (ca. 110-180) werd de godin vereerd in Korinthe, samen met Bia, de personificatie van ‘macht’, ‘kracht’ en ‘geweld’.

Kosmisch ei

In de vroegste literatuur, zoals bij Homerus, was deze godin nog geen gepersonifieerde figuur, maar later werd zij, met name in het orfisme (een mystieke religieuze stroming die rond de zesde eeuw v.Chr. ontstond) en bij Plato een belangrijk concept.

In de orfische kosmogonie verscheen Ananke aan het begin van de schepping als een onstoffelijk, slangachtig wezen, dat samen met Chronos, de personificatie van de tijd, een verbintenis aanging. Gezamenlijk omhulden zij een kosmisch ei, waaruit de eerste god werd geboren: Phanes. Deze onzijdige godheid, die onder meer de gedaante van Eos (dageraad) aannam, ordende vervolgens de kosmos.

Oerkracht

Plato beschreef Ananke met name als een abstract fenomeen. In zijn Timaeus, een werk waarin de denker zijn natuurfilosofie uiteenzet, stelt hij de ‘noodzaak’ voor als een oerkracht, die samenwerkt met de rede om de wereld vorm te geven.

Bronnen ▼