Archeologen ontdekken 4000 jaar oud heiligdom met zonnekalender in Tiel

In Tiel is een groot heiligdom ontdekt dat volgens archeologen 4000 jaar oud is en in het teken stond van de zon, net als in het Engelse Stonehenge. Het heiligdom bestond uit meerdere aarden heuvels waarvan één met een zonnekalender, houten palen, begraafplaatsen en een rituele weg. Mensen zouden hier samengekomen zijn voor offers, begrafenissen, feesten en rituelen. De grootste heuvel diende als een soort zonnekalender.

De vondst van een heiligdom uit het begin van de bronstijd, 4000 jaar geleden, is volgens de onderzoekers uniek voor Nederland. De opgravingen vonden plaats in 2017 op Medel, een industrieterrein in de Betuwse gemeente Tiel. Na jaren onderzoek deden de archeologen kort geleden hun ontdekking. Het lijkt bijzonder dat de ontdekking nu pas is gedaan terwijl de opgraving al enkele jaren geleden plaatsvond. Dit is echter goed verklaarbaar. De archeologen werkten destijds namelijk in kleine opgravingsputten. De tekeningen daarvan pasten ze na de opgraving aan elkaar als een soort puzzel. Pas toen alles in kaart was gebracht, zagen ze een enorm terrein dat in zijn geheel is ingericht als een landschap met belangrijke heilige plaatsen.

Het gevonden heiligdom was volgens de onderzoekers zeker achthonderd jaar in gebruik.

Heiligdom

Het heiligdom was in totaal vier voetbalvelden groot. Mensen bouwden de zogeheten ‘henge’ aan het einde van de steentijd en het begin van de bronstijd. De belangrijkste elementen op het terrein zijn drie grafheuvels van aarde waarin in totaal zeker zestig personen zijn begraven. Ook lagen er nog twintig mensen buiten de grafheuvels in een ander grafveld.

De grootste heuvel zou tegelijk ook dienst hebben gedaan als zonnekalender. Naast dit heiligdom lagen houten boerderijen. Archeologen gaan ervan uit dat het heiligdom een belangrijke plek was waar mensen bijzondere dagen in het jaar bijhielden, rituelen uitvoerden en hun doden begroeven. Rijen met palen stonden langs paden die gebruikt zouden zijn voor optochten.

Zonnekalender, voorouders en offers

In de grootste heuvel zijn niet alleen mensen begraven. Die heuvel zou ook zijn gebruikt als een soort observatorium. Dat werkte volgens de onderzoekers als volgt:

Rond de heuvel lag ook een ondiepe greppel met verschillende doorgangen. Op bepaalde dagen scheen de zon recht door die doorgangen op de heuvel. Net als in Stonehenge, waar de zon op belangrijke dagen tussen de stenen door schijnt. De belangrijkste dagen, ook in Tiel, waren 21 juni, de zomerwende (langste dag) en 21 december, de winterwende (kortste dag).

Niet alleen voor de levenden waren dit belangrijke momenten. De zon bescheen de doden in de heuvel, waarschijnlijk voorouders, letterlijk op de kortste en de langste dag van het jaar.

De vergelijking met Stonehenge is volgens de onderzoekers niet overdreven:

Een groot verschil is wel dat in Nederland geen stenen overblijfselen zijn gevonden, zoals bij Stonehenge. Bij ons waren bouwsels als dit heiligdom gebouwd van aarde en hout, waardoor ze eeuwen later diep onder de grond liggen. Zulke bouwwerken zijn daardoor zeer moeilijk te vinden én herkennen.

Op de plekken waar de zon recht door de openingen scheen, vonden archeologen ook ‘offers’, zoals een vrouwenschedel.

“En op een andere lijn is een waterput gevonden met runderschedels en een ouder grafveld dat tweehonderd meter zuidelijker ligt. In het grafveld lijken alleen vrouwen te zijn begraven, van verschillende leeftijden. Men zocht dus via de lijn van de zonnestralen verbinding met de plaatsen waar mensen of voorouders begraven lagen (voorouderverering).”

Wat de mensen in dit gebied destijds precies geloofden is moeilijk vast te stellen, maar aangenomen wordt dat het pad van de zon en de cyclus van de maan een belangrijke rol speelde.

Kraal uit omgeving Irak

Bij de graven vonden de onderzoekers ook een glazen kraal uit Mesopotamië, het gebied tussen de rivieren Eufraat en Tigris, ongeveer de omgeving van Irak. Het gaat om de oudste glazen kraal die ooit in Nederland is gevonden. Dit toont volgens de onderzoekers aan dat de bewoners van dit gebied 4000 jaar terug al contact hadden met mensen bijna 5000 kilometer verder weg. De kraal bewijst dat mensen spullen tot ver buiten ons gebied uitwisselden. Net als het idee van de zonnekalender. Die kennis moet ook zijn gedeeld.

Meer dan een miljoen voorwerpen opgegraven

De opgraving is volgens de archeologen ook bijzonder omdat deze zeer omvangrijk is. Door de hoeveelheid vondsten – meer dan één miljoen – ging er veel tijd overheen voordat de archeologen een goed beeld konden vormen over het verleden.

Het gevonden heiligdom bestaat uit sporen in de grond die nu niet meer zichtbaar zijn. Een aantal van de vondsten is de komende maanden wel te zien in het Flipje en Streekmuseum in Tiel. In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden is verder een graf van meerdere mensen uit het heiligdom van Tiel-Medel te bekijken.

Boek: De geschiedenis van Nederland, tot 5000 v. Chr.