Commies (Kommies) – Betekenis

De term commies (of kommies) slaat op een vroegere ambtelijke rang of een beroep in Nederland. De functie heeft bestaan van ongeveer de zeventiende eeuw tot in de jaren 1990. Wat deed een commies precies voor soort werkzaamheden?

Betekenis & taken van een commies

De term commies of kommies is ontleend aan Franse woord commis of het Latijnse werkwoord mittere, wat ‘plaatsen’ of ‘zenden’ betekent. Een commies is dus een ‘gezondene’ of ‘ergens naartoe geplaatste’ persoon.

De commies was een administratieve ambtenaar die geen hoge rang, maar evenmin een lage rang had. De commies werd aangesteld door lokale en provinciale overheden en moest op grenspunten als havens, postkantoren, telegrafiebedrijven, spoorwegen en/of landsgrenzen de voorkomende administratieve zaken rondmaken, zoals de heffing van belastingen. De meest toepasselijke synoniemen voor de functie zijn ‘grensbeambte’ of ‘belastinginspecteur’. Andere synoniemen die voor de term commies gebruikt werden en worden, zijn douanebeamte, (belasting)ambtenaar, aantekenaar, commiesgriffier, commissaris of douanebeambte.

In de zeventiende en achttiende eeuw werden ook een administrateur die voor het bureau van de Staten-Generaal werkte wel aangeduid als commies. De functie stond lager aangeschreven dan het ambt van referendaris, maar een commies had een hogere rang dan een klerk. Het ambt van commies kende ook subcategorieën, zoals hoofdcommies en adjunct-commmies. Na de Eerste Wereldoorlog nam het aantal commiezen in Nederland af, en in een sneller tempo na de Tweede Wereldoorlog. Het ambt heeft nog een tijd bestaan bij de Belastingdienst, met rangen als adjunct-commies, adjunct-commies A, commies, commies A, commies-secretaris, hoofdcommies, hoofdcommies A en referendaris. In de jaren 1992-1993, zo kregen we via een e-mail door van een belastingmedewerker, verving de Belastingdienst het ambt van commies voor groepsfuncties.

Kommiesbrood

Aan de functie van commies is ook het woord kommiesbrood ontleend, wat ‘soldatenbrood’ of ‘munitiebrood’ betekent. Dit brood is vernoemd naar de ‘kommiezen der magazijnen’, die verantwoordelijk waren voor de voedsellevering aan kazernes.

Polygoonjournaal 1937 – Het bakken van Munitiebrood (Kommiesbrood)

Boek: De belevenissen van commies Antoni Mulder (1890-1963)
Lees ook: Eenheidsworst: betekenis & herkomst
Meer: historische begrippen & uitdrukkingen

Bronnen ▼