Dante Alighieri – Schrijver, dichter en moraalfilosoof

Een van de beroemdste schrijvers en moralisten uit de Middeleeuwen was de Italiaanse dichter en filosoof Dante Alighieri (1265-1321). Hij is vooral beroemd geworden vanwege zijn werk La Divina Commedia (De goddelijke komedie, 1307-1321) een onvoltooid meesterwerk waarin hij alle kennis van zijn tijd over filosofie, economie en andere wetenschappen verwerkte. Dit boek ging over het hiernamaals en staat letterlijk ’te boek’ als een van de hoogtepunten uit de mondiale literatuur. Wie was Dante Alighieri?

Jonge jaren van Dante Alighieri

Dante Alighiere zag het levenslicht in mei of juni 1265 in Florence. Zijn vader behoorde tot de lagere adel, zijn moeder kwam uit een familie van gegoede landeigenaars. Dantes moeder stierf toen hijzelf nog heel jong was.

In het begin van de jaren 1270 begon de jonge Dante met school. Hij leerde in de periode 1270-1295 vakken als grammatica, retorica, letterkunde, filosofie en theologie. Hij maakte in deze tijd kennis met tal van schrijvers, filosofen, theologen en poëten. Onder wie Aristoteles, Virgilius, Cicero, Boëthius, Bonaventura, Augustinus, Thomas van Aquino en Averroës. Met name Aristoteles zou grote invloed op Dante hebben.

Op relationeel gebied was door Dantes familie bepaald dat hij zou worden uitgehuwelijkt. Op 9 februari 1277, Dante Alighieri was toen nog maar 11, werd zijn verloving geregistreerd met de 10-jarige Gemma Donati, de dochter van een familievriend. Ze huwden in 1285. Maar eigenlijk was Dante verliefd op een meisje dat hij al sinds zijn negende jaar kende, namelijk Beatrice Portinari. Zijn verhouding met Beatrice bleef ‘hoffelijk’, een verliefdheid op afstand. Toen Beatrice in 1290 plotseling overleed, begon Dante met het schrijven aan Vita Nuova (Het nieuwe leven) dat hij vermoedelijk in 1295 afrondde en waarin hij gedetailleerd zijn liefde voor Beatrice uit de doeken deed.

Dante had korte tijd een aantal functies als politicus. Hij zat in enkele politieke raden, was regelmatig afgezant namens de stad Florence en ook zat hij korte tijd in het stadsbestuur. Maar in die tijd woedde in Florence de Investituurstrijd, waarbij de keizer van het Heilige Roomse Rijk en de paus om de macht streden. In Florence keerden de Ghibellijnen zich tegen de paus en steunden de keizer (met name sinds Hendrik IV en diens gang naar Canossa), terwijl de Welfen de paus steunden. Dante behoorde tot de Welfen, maar die groep bestond sinds 1289 uit twee facties: de witte, burgerlijke Welfen en de zwarte, aristocratische factie. In 1302 wonnen de zwarte Welfen het conflict in Florence en werd Dante, die tot de witte Welfen behoorde, door hen levenslang uit de stad verbannen. Tijdens zijn verbanning staakte Dante al zijn politieke activiteiten, reisde hij rond en begon aan het schrijven van La Divina Commedia.

La Divina Commedia van Dante: een middeleeuws meesterwerk

Dantes La Divina Commedia was een omvangrijk driedelig werk over het hiernamaals en wordt beschouwd, samen met onder meer de Codex Gigas en de liefdespoëzie van Heloïse en Abélard, als de meest bijzondere literatuur uit de Middeleeuwen. De goddelijk komedie is een driedelig gedicht en gaat over een reis door het hiernamaals. In drie fasen wordt de lezer meegevoerd van de Hel (Inferno), via de Louteringsberg (Purgatorio) naar het Paradijs (Paradiso).

Het boek bestaat uit ruim 14.000 verzen en Dante is lopend het betoog zowel hoofdpersoon als verteller. Dante noemde zijn werk zelf oorspronkelijk Commedia, wat ‘blijheid’ of ‘vrolijk gedicht’ betekent en erop duidt dat de reis door het hiernamaals positief eindigt. Het woord ‘divina’ (goddelijk) is later door anderen aan dit werk toegevoegd.

La Divina Commedia wordt beschouwd als een van de grootste schrijfprestaties aller tijden. In de wereldliteratuur doet Dantes meesterwerk niet onder voor pareltjes als Odyssee, Faust, Don Quichot of Macbeth.

Andere bekende werken van Dante

In de jaren 1292-1295 schreef Dante Vita Nuova (Het nieuwe leven), een werk van 31 gedichten over zijn onmogelijke liefde met Beatrice gaat. Van 1304 en 1308 werkte hij aan Il Convivio, een verhandeling over het belang van filosofie en moraal in de politiek. Dit werk behoort na La Divina Commedia en Vita Nuova tot zijn meest bekende geschriften.

Tussen 1310 en 1314 werkte Dante aan een politiek-filosofisch traktaat, De Monarchia. Hierin ging hij in op de Investituurstrijd. Dante bepleitte een strikte scheiding tussen de wereldlijke en geestelijke macht. In dit geschrift stelde Dante onder meer dat de Rooms-Katholieke Kerk haar beroep op de Donatio Constantini de wereldlijke macht onterecht had opgeëist. Dante twijfelde niet aan de authenticiteit van de Donatio Constantini, maar wees de kerkelijke machtsclaim met juridische argumenten af.

Na Dantes overlijden verscheen Rime. Dit was een verzameling van 88 in het Florentijns geschreven gedichten die Dante gedurende de loop van zijn leven, tussen 1285 en 1308, had geschreven.

Overlijden en invloed Dante

Op 14 september 1321 overleed Dante in Ravenna, waar hij als balling verbleef. Hij werd daar ook begraven.

De invloed van Dantes werk begon al in de veertiende eeuw. Reeds in 1373 werd in Italië een eerste universitaire leerstoel ingesteld, met als eerste hoogleraar Giovanni Boccaccio, om Dantes werk te verklaren en onderwijzen. De bredere verspreiding van Dantes werk begon na de uitvinding van de boekdrukkunst. In 1472 slaagden een Duitser en een Italiaan erin om in een werkplaats in het dorpje Foligno, 300 exemplaren van La Divina Commedia te drukken. Daarvoor was Dantes werk al honderden keren overgeschreven, maar nu ging het kopiëren dus wat sneller.

Met zijn werken, vooral met La Divinia Commedia, inspireerde Dante Alighieri tal van dichters, schrijvers, filosofen en intellectuelen, onder wie de beroemde Engelse schrijvers Geoffrey Chaucer (ca.1343-1400) en William Blake (1757-1827). Later beïnvloedde hij onder meer de dichter-filosoof Thomas Stearns Eliot (1888-1965) en de Amerikaanse dichter Ezra Pound (1885-1972).

Boek: De goddelijke komedie

Bronnen ▼