De bijzondere reis van Georg Wilhelm Steller

Hoe hij eruit ziet is onduidelijk, want er is geen enkel portret van hem bekend. Zijn naam komen we echter wel geregeld tegen. Er zijn namelijk verscheidene dieren naar hem vernoemd. Een beknopte levensbeschrijving van de Duitse arts en natuuronderzoeker Georg Wilhelm Steller.

De Duitser, die vooral bekend is door zijn deelname aan de Tweede Kamtsjatka-expeditie (1733-1741), werd in 1709 geboren in Bad Windsheim, als zoon van een organist. Op zijn geboorteakte staat de naam Georg Wilhelm Stöller. Omdat dit voor de Russen makkelijker zou zijn, veranderde hij zijn naam later in Georg Wilhelm Steller.

Steller studeerde aanvankelijk theologie in Wittenberg, maar hij was eigenlijk meer geïnteresseerd in de geneeskunde en de natuurwetenschappen. Hij verdiepte zich dan ook in deze laatste wetenschappen en ontwikkelde de wens om naar Rusland te gaan, om daar deel te nemen aan wetenschappelijke expedities die door tsaar Peter de Grote op touw werden gezet. In Rusland een ‘natuurwetenschappelijke betrekking’ vinden was echter niet eenvoudig.

Tweede Kamtsjatka-expeditie

Door een baan aan te nemen als wondchirurg in het Russische leger belandde Steller uiteindelijk toch in Sint-Petersburg, de toenmalige hoofdstad van het Russische rijk. Hij maakte er kennis met enkele figuren uit de wetenschappelijke wereld en werd in 1737 uiteindelijk benoemd tot adjunct lid van de Academie van Wetenschappen. Nog datzelfde jaar werd Steller aangesteld als lid van de wetenschappelijke commissie van de Tweede Kamtsjatka-expeditie. Daarmee had de Duitser zijn doel bereikt. Hij kon deelnemen aan een grote wetenschappelijke expeditie.

De Tweede Kamtsjatka-expeditie begon in 1733. Doel was om de oostelijke uiteinden van Siberië in kaart te brengen en te onderzoeken of Siberië verbonden was met de westelijke kust van Noord-Amerika. Ook het vinden van een doorvaart van de Zee van Ochotsk naar de Koerilen en Japan stond hoog op het ‘verlanglijstje’.

Op 4 juni 1741 vertrok Steller aan boord van een schip dat onder leiding stond van ontdekkingsreiziger Vitus Jonassen Bering, die door tsaar Peter de Grote al was aangesteld als leider van de Eerste Kamtsjatka-expeditie.

Een hele goede relatie had Steller niet met de Deense zeevaarder. Toen het schip Kayak Island (een eiland behorend bij Alaska) in zicht kreeg, wilde Steller graag aan land gaan om wetenschappelijk onderzoek uit voeren. Bering zag hier echter niets in. Hij gaf alleen toestemming het eiland kort te bezoeken om drinkwater te verversen. De plek waar Steller met een begeleider en een grote hoeveelheid watervaten op 20 juli 1741 aan land ging, noemde hij Kaap Sint Elias, naar de feestdag van de heilige Sint Elias. Later werd het eiland omgedoopt in Kayakeiland.

Doorzettingsvermogen

Steller had maar enkele uren de tijd om onderzoek te doen. Hij verzamelde verschillende objecten en concludeerde dat het eiland bewoond was, onder meer omdat hij in de verte rook had gezien.

Hierna werden nog verschillende eilanden ontdekt en werd contact gelegd met enkele inlanders. Daarmee werd definitief bewezen dat er ten oosten van Rusland een ander land lag. Dat dit geconcludeerd kon worden was voor een groot deel de verdienste van Steller. Dankzij zijn doorzettingsvermogen waren er überhaupt eilanden onderzocht.

De Duitser was ook belangrijk voor veel bemanningsleden die aan scheurbuik leden. Steller hield zich bezig met de verzorging van de zieken. Op de eilanden die hij bezocht verzamelde hij planten die rijk waren aan vitamine c. Bijzonder, want in die tijd was nog maar nauwelijks bekend dat die vitamine de ziekte kon verhelpen.

November 1741 liep het schip van de reizigers vast bij een eiland, dat later Beringeiland gedoopt zou worden. De bemanningsleden moesten noodgewonden aan land gaan en bouwden met behulp van hout van het onbruikbaar geworden schip onderkomens. Het eiland waar men moest zien te overleven bevond zich enkele tientallen kilometers van Kamtsjatka, een schiereiland in het oosten van het Russische Verre Oosten.

Stellerzeekoe

Volgens de reisbeschrijvingen was het met name Steller die de moraal van de mannen hoog hield, ook nadat expeditieleider Vitus Jonassen Bering was overleden. Ondanks de ontberingen slaagde de Duitser er nog in wetenschappelijk werk te verrichten. In het voorjaar ontdekte hij een bijzonder, tot dan toe onbekend, zoogdier. De later naar hem vernoemde zeekoe. Een belangrijke ontdekking voor de bemanningsleden. De tot tien meter lange en vier ton zware zeekoe, voorzag hen namelijk van voedsel en daarmee nieuwe energie. In 1768 stierf dit bijzondere grote zeezoogdier, dat dus voor het eerst door Steller werd beschreven, uit vanwege intense bejaging door de mens.

De zesenveertig overgebleven bemanningsleden van de expeditie slaagden erin met hout van het oorspronkelijke schip een nieuw schip te bouwen. Begin augustus 1742 was dit schip klaar. Niet heel veel later bereikten de bemanningsleden met het provisorische schip de bewoonde wereld.

Als eerbetoon aan Steller zijn veel dieren naar hem vernoemde. Naast de al eerder vermelde Stellerzeekoe, onder meer de Stellerzeearend, Stellers gaai en de Stellerzeeleeuw.

De Duitser overleed op 14 november 1746 in Tjoemen, een stad in West-Siberië. Daar en in zijn geboorteplaats Bad Windsheim zijn herdenkingsmonumenten te vinden.

~ Yuri Visser