In het Nationaal Archief worden zo’n twintig bijzonder ‘lijvige folianten’ bewaard, die tezamen de minuten van Johan de Witt bevatten. Ze bestrijken de jaren dat De Witt raadpensionaris was van Holland (1653-1672).1 Het zijn de per jaar op volgorde van verzending verzamelde conceptversies van de brieven die De Witt schreef aan de talrijke mensen met wie hij correspondeerde.
Onlangs zei Nationaal Archief-directeur Marens Engelhard:
“Iets bewaren heeft alleen maar zin als het kan worden gelezen en gebruikt”.2
Het probleem met de minuten van De Witt is dat ze al jaren slecht raadpleegbaar zijn. Niet alleen omdat een gedeelte in restauratie is, maar ook omdat er nooit een volledige inventarisatie is gepubliceerd van alle minuten. Ze zijn goed beschouwd niet ontsloten. Onderzoekers ontbreekt het aan gegevens over de brieven om te bepalen of een minuut voor hun onderzoek van waarde is. Aan wie schreef De Witt? Op welke datum? Van waar? In welke taal? Waar was het een antwoord op? Voordat de minuten gelezen en gebruikt kunnen worden, moet men op zijn minst al deze gegevens (metadata) in kaart brengen.
Publicaties
Een gedeelte van de minuten is in het verleden wél gepubliceerd. Al in de achttiende eeuw maakte Scheurleer er (vermoedelijk via afschriften3) gebruik van bij zijn publicatie van de briefwisselingen van Johan de Witt.4 De focus bij deze thematisch naar persoon geordende uitgaven lag bij de diplomatieke correspondentie, en is daardoor per definitie onvolledig, des te meer omdat de uitgaven niet verder gaan dan 1669.
De historicus Robert Fruin (1823-1899) heeft een deel van de minuten overgeschreven en samengevat voor eigen gebruik. Hij beperkte zich tot de brieven die hij van belang achtte, meestal vanuit het oogpunt van staatsbelang. Al te persoonlijke brieven werden overgeslagen. Na Fruins dood probeerden G.W. Kernkamp (1864-1943) en daarna N. Japikse (1872-1944) in respectievelijk 1906 en 1909 als bewerkers van de excerpten van Fruin, dit euvel te verhelpen door vollediger te zijn. Maar nog steeds moesten er, vanwege de dikte van de uitgaven, keuzes worden gemaakt. Van de duizenden minuten is slechts een gedeelte in Brieven van Johan de Witt terechtgekomen.5
Volledig bestand
In 2005 publiceerde Luc Panhuysen De ware vrijheid. De levens van Johan en Cornelis de Witt6. Voor zijn boek maakte Panhuysen dankbaar gebruik van een inventarisatie van de minuten die in de jaren ervoor door Jaap de Haan is gemaakt. Aan de hand van deze lijst pikte Panhuysen de brieven eruit die hij voor zijn biografie van belang achtte. Helaas is de inventarisatie van De Haan nooit gepubliceerd, maar komt deze nu voor dit project beschikbaar.
Om ervoor te kunnen zorgen dat in de toekomst de minuten ‘worden gelezen en gebruikt’ zal er eerst een volledig en adequaat bestand van alle minuten moeten worden gemaakt, met gegevens over datum, correspondent, plaats van verzending, enzovoort. Met de huidige mogelijkheden die internet ons biedt is het niet meer noodzakelijk om een keuze te maken in de minuten, zoveel ruimte nemen bits niet in. De big data maken het toekomstige onderzoekers mogelijk om geavanceerd in de minuten te zoeken en ze op allerlei manieren te rangschikken, zoals dat bijvoorbeeld tegenwoordig kan bij de briefwisseling van Constantijn Huygens.7
Wanneer vervolgens de minuten worden gescand en gekoppeld aan de metadata zal er online een uniek corpus brieven beschikbaar komen dat één van de interessantste perioden uit de Nederlandse geschiedenis beslaat. Het uur is aangebroken dat na zo’n 345 jaar de minuten eindelijk voor iedereen te lezen zijn.8
Lees ook: Willem Frederik van Nassau-Dietz – Pechvogel
Boek: De ware vrijheid – De levens van Johan en Cornelis de Witt
Huygens ING werkt momenteel aan de digitalisering van een deel van het brievenarchief van raadpensionaris Johan de Witt (1625-1672). Het gaat in eerste instantie om brieven uit de zesdelige bronneneditie van Nicolaas Japikse en Robert Fruin: Brieven aan en Brieven van Johan de Witt (Den Haag 1906-1919). Deze digitale collectie wordt de komende jaren uitgebreid met gegevens van de ongepubliceerde brieven, om zo een digitale catalogus te worden voor de volledige correspondentie van Johan de Witt. Met een team van stagiaires en gastonderzoekers onder leiding van Ineke Huysman (onderzoeker Huygens ING) wordt momenteel hard gewerkt aan de invoer van de metadata van de brieven van en aan Johan de Witt. Projectmedewerkers bloggen zo nu en dan over het project. Sommige van die blogs, zoals bovenstaande, worden ook op Historiek gepubliceerd.
(2) Volkskrant, 2 januari 2017.
(3) Brieven van Johan de Witt, deel II (1919), R. Fruin en N. Japikse (eds.), p. X-XI.
(4) Brieven, geschreven ende gewisselt tusschen den Heer Johan de Witt […] raeckende de negociatiën van de heeren C. Boreel en C. van Beuningen, in Vranckrijck, deel 1, H. Scheurleer (ed.) (Den Haag 1723).
Brieven, geschreven ende gewisselt tusschen den Heer Johan de Witt […] sijnde de verdere negociatiën van den heer C. van Beuningen, in Vranckrijk, ende die van den heer P. de Groot, in Sweden, deel 2, H. Scheurleer (ed.) (Den Haag 1723).
Brieven, geschreven ende gewisselt tusschen den Heer Johan de Witt […] behelsende de negociatiën van den heer W. Nieupoort, in Engelandt, deel 3, H. Scheurleer (ed.) (Den Haag 1724)
Brieven, geschreven ende gewisselt tusschen den Heer Johan de Witt […] behelsende de negociatiën van de heeren L. de Nassau, S. van Hoorn, M. van Gogh, J. Meerman en J. Boreel, in Engelandt , 1 juli 1660-27 december 1669, deel 4, H. Scheurleer (ed.) (Den Haag 1724).
Brieven, geschreven ende gewisselt tusschen den Heer Johan de Witt […] behelsende de negociatiën van de heeren C. van Beuningen, N. Kaiser, G. van Slingelandt, P. Vogelsangh, en F. van Dorp, in Sweden, Denemarcken ende in Poolen , deel 5, H. Scheurleer (ed.) (Den Haag 1725).
Brieven, geschreven ende gewisselt tusschen den Heer Johan de Witt […] behelsende de negociatiën van de heeren G. van Slingelandt, P. Vogelsangh, P. de Hubert, W. van Haeren, I. van den Honert, J. IJsbrandts, N. Heyns, G. van Reede van Ameronge, in Sweden, in Denemarcken ende in Poolen, deel 6, H. Scheurleer (ed.) (Den Haag 1725).
(5) De Brieven aan en Brieven van Johan de Witt, zes delen (1906-1919), R. Fruin, G.W. Kernkamp en N. Japikse (eds.) worden binnenkort via deze site digitaal aangeboden en voorzien van een ontsluiting op datum, correspondent, gender, taal en verzendplaats.
(6) Panhuysen, L., De ware vrijheid: de levens van Johan en Cornelis de Witt (Amsterdam 2005).
(7) http://resources.huygens.knaw.nl/briefwisselingconstantijnhuygens.
(8) Tegenwoordig zijn door de steeds snellere en verbeterde software de kosten voor het scannen en beschikbaar maken van dit soort teksten niet meer zo hoog. In de hele wereld wordt gewerkt aan nieuwe technieken voor handschriftherkenning. Vandaar dat het van belang is om nu de metadata te verzamelen.
