De Remonstrantie van Vlissingen

De Remonstrantie van Vlissingen – in het Engels Flushing Remonstrance geheten – is een belangrijk document uit de Amerikaanse geschiedenis. De Remonstrantie van Vlissingen was een bezwaarschrift van Engelse inwoners van het dorpje Vlissingen (Flushing) in Nieuw-Nederland (het tegenwoordige gebied rond New York City) om meer religieuze vrijheid. Een groep van zo’n dertig Engelsen diende dit verzoek op 27 december 1657 in bij Peter Stuyvesant, de Nederlandse gouverneur-generaal van de kolonie.

De Flushing Remonstrance of Remonstrantie van Vlissingen is een cruciaal document uit de Amerikaanse geschiedenis, omdat het de basis legde voor de religieuze tolerantie van de Verenigde Staten. De Remonstrantie vormde onder meer een inspiratiebron voor de Bill of Rights (1789), die in de tijd na de Amerikaanse Revolutie en de Franse Revolutie de vrijheden van Amerikaanse burgers vastlegde. Religievrijheid maakte van die Bill of Rights een belangrijk onderdeel uit.

Korte voorgeschiedenis van de Remonstrantie van Vlissingen

In 1657 kwam er een schip aan in Nieuw-Nederland met een groep uit Engeland gevluchte Quakers. Ze meerden aan op ’t Lange Eylandt (Long Island). Deze groep Quakers belegde in het dorp Vlissingen regelmatig openbare diensten. Hierbij sprong één persoon, Robert Hodgon, in het oog als begenadigd prediker. De belangstelling voor de Quaker-diensten nam mede door zijn charisma snel toe.

Hierop greep gouverneur Stuyvesant in en verbood de samenkomsten van de Quakers. Vervolgens kwam een groep Engelsen uit het dorp Vlissingen (Flushing) in actie en stelden een bezwaarschrift op, dat bekend geworden is als de Flushing Remonstrance. Het bijzondere aan dit document is dat de opstellers zelf géén Quaker waren en dat ze het opnamen voor alle religieuze minderheden in Nieuw-Nederland: voor joden, muzelmannen (moslims), Quakers en – zonder hen specifiek bij naam te noemen – andere religies die ‘dezelfde God vereerden’, zoals het katholicisme:

“The law of love, peace and liberty in the states extending to Jews, Turks and Egyptians, as they are considered sons of Adam, which is the glory of the outward state of Holland, soe love, peace and liberty, extending to all in Christ Jesus, condemns hatred, war and bondage.”

Ook kwamen de schrijvers van het bezwaarschrift op voor niet-christenen: iedereen moest zelf uitmaken of hij of zij geloofde en wat die persoon geloofde. Dit was voor zeventiende-eeuwse begrippen een ongehoord liberale stellingname.

Inhoud van het document

In de Remonstrantie van Vlissingen grepen de opstellers – bij monde van Edward Hart – terug op een bepaling uit 1645 van de eerdere gouverneur-generaal Willem Kieft, die de inwoners van Vlissingen religievrijheid had beloofd. Twee hoofdzaken die in het charter van de bezwaarde Engelse Vlissingers stonden, waren ten eerste de eis om niet te niet oordelen over andermans geloof:

“We desire therefore in this case not to judge least we be judged, neither to condemn least we be condemned, but rather let every man stand or fall to his own Master.” (We wensen daarom in dit geval niet te oordelen opdat niet over ons geoordeeld wordt, noch te veroordelen opdat wij niet veroordeeld worden, maar dat elke man moet staan of vallen voor zijn eigen God)

Ten tweede brachten de opstellers het motto ‘wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet doet dat ook een ander niet’ naar voren:

“..desiring to doe unto all men as we desire all men should doe unto us.”

De reactie van Peter Stuyvesant op de Flushing Remonstrance

Stuyvesant reageerde scherp op de Flushing Remonstrance. Iedereen die de Remonstrantie van Vlissingen had ondertekend, liet hij arresteren. Stuyvesant eiste hierop via een decreet cq. wet dat alle bestuurders in Vlissingen verplicht Nederlands moesten kunnen, waarna het complete bestuur van Vlissingen verplicht opstapte. De samenkomsten van Quakers werden door hem verboden.

Verder pakte Stuyvesant in 1662 John Bowne hardhandig aan. Bowne was een inwoner van Vlissingen die Quaker was geworden en in zijn woning samenkomsten belegde. Bowne weigerde een boete te betalen, waarna hij met zijn gezin op een schip naar de Republiek werd verbannen. Bowne stapte in Amsterdam naar de leiding van de West-Indische Compagnie om de godsdienstkwestie aanhangig te maken.

Het WIC-bestuur instrueerde Stuyvesant in 1663 te stoppen met godsdienstvervolging en alle religies te accepteren. Waarom? Omdat dit het beste was voor de handel. Bowne keerde in 1664 naar de Nederlandse kolonie terug. In datzelfde jaar, op 24 september 1664, verloor de Nederlandse Republiek zijn kolonie in Amerika aan Engeland.

Een Zeeuwse vloot onder Jacob Binckes en ‘Keesje de Duivel’, ofwel de viceadmiraal Cornelis Evertsen de Jongste, heroverden de kolonie Nieuw-Nederland op 23 augustus 1673. Maar dit duurde niet lang: op 19 februari 1674 werden Nieuw-Amsterdam en de kolonie Nieuw-Nederland definitief overgedragen aan de Engelsen. Nieuw-Amsterdam werd hierbij, net als in 1664 maar nu definitief, herdoopt in New York.

Bronnen ▼