Peter Stuyvesant (1612-1672) – Gouverneur-generaal van Nieuw-Nederland 

De Nederlandse bestuurder Peter Stuyvesant (1612-1672) is de geschiedenisboeken ingegaan als de laatste gouverneur-generaal van de kolonie Nieuw-Nederland. Onder zijn bewind raakte de Republiek der Nederlanden de kolonie kwijt aan Engeland, in 1664, en werd de hoofdstad Nieuw-Amsterdam hernoemd naar New York. Maar Stuyvesant was meer dan alleen een politiek leidsman in ‘de West’. Wie was Peter Stuyvesant als politiek bestuurder en als persoon? In deze biografie geven we een antwoord op deze en andere vragen.

Geboorte & jonge jaren van Peter Stuyvesant

De exacte geboortedatum van Peter Stuyvesant, ook Petrus Stuyvesant of Pieter Stuyvesant genoemd, is niet bekend. Historici gaan ervan uit dat Peter Stuyvesant in 1611 of 1612 in de Friese plaats Peperga, in de tegenwoordige gemeente Weststellingwerf, ter wereld kwam. Volgens historicus Jaap Jacobs kan het ook zijn dat hij geboren werd in Blesdijke, waar de pastorie van zijn vader stond. Volgens een beredenering van historicus Goffe Jensma, in een artikel over de jeugd van Peter Stuyvesant, moet Peter Stuyvesant vóór april 1612 zijn geboren. Peter Stuyvesant was een zoon van de orthodox-calvinistische predikant Balthazar Joannis Stuyvesant (ca.1587-1640) en diens vrouw Margaretha van Hardenstein (1575-1625).

Stuyvesant, die zichzelf in zijn jonge jaren Pieter noemde (Peter is een later gebruikte verengelste naamvariant), bezocht in zijn jonge jaren de Latijnse School, vermoedelijk in Leeuwarden. Omstreeks zijn achttiende jaar, eind 1629 of begin 1630, schreef hij zich op aansporen van zijn vader in bij de Universiteit van Franeker, waar hij talen, filosofie en theologie ging studeren. Gezien een overgeleverde boekenlijst van Stuyvesant uit deze periode, wilde hij vermoedelijk predikant worden. Er prijkten vooral theologische titels op de lijst.

In dienst van de West-Indische Compagnie (ca.1631-1643)

Uit diverse bronnen blijkt dat Stuyvesant zich als student misdroeg. Zo zou hij geld hebben gestolen van de dochter van de hospita in Franeker waar hij verbleef en zich in november 1630 misdragen hebben in een kroeg in Harlingen. Mogelijk waren dit redenen waardoor Peter uit de gratie raakte als theologiestudent en besloot om een andere loopbaan te kiezen. Het was in de zeventiende eeuw niet ongebruikelijk dat jongeren die een misstap maakten, in dienst traden van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) of de West-Indische Compagnie (WIC). Peter Stuyvesant meldde zich rond 1631 bij de West-Indische Compagnie. Volgens Jaap Jacobs kan hierbij de goede toenmalige reputatie van de WIC een rol gespeeld hebben. Enkele jaren eerder, in september 1628, had Piet Hein (1577-1629) namelijk de Zilvervloot veroverd.

Stuyvesant had binnen de WIC geen taak als matroos of militair, maar voerde als zogenoemde commies hoofdzakelijk bestuurlijke taken uit. Hij hield onder meer toezicht op militaire operaties van de WIC en was daardoor wel regelmatig op of rond het strijdtoneel aanwezig.

Van 1630 tot 1635 was Stuyvesant werkzaam op de Braziliaanse eilandengroep Fernando de Noronha. Hij was hier onder meer betrokken bij een besluit om katten op de eilanden uit te zetten, vanwege een heftige rattenplaag. Er waren namelijk scheepsratten uit de Nederlandse schepen aan land gekomen, die zich tegoed deden aan eilandvogels en zich enorm snel vermenigvuldigden. Na het uitzetten van de katten ging de ecologische ramp verder, want ook deze dieren planten zich razendsnel voort…

In 1638 of 1639 maakt Stuyvesant een carrièrestap. Het was zijn vader Balthazar die een verzoek had gedaan voor overplaatsing van zijn zoon naar een betere standplaats. Het werd Curaçao. Stuyvesant kreeg een of meer kamers in een deel van Fort Amsterdam in Willemstad. Hij werd hier hoofdcommissaris van de koopmanschappen en besteedde de warme avonden aan het schrijven van grappige of spannende gedichten.  
 

Directeur van ABC-eilanden, huwelijk & kinderen (1643-1647)

In 1643 maakte Peter Stuyvesant opnieuw promotie. Stuyvesant kreeg nu een ambt als directeur van de zogeheten ABC-eilanden, die een kolonie van de Republiek waren: Aruba, Bonaire en Curaçao. Hij werd beloond met een eigen ambtswoning op het eiland Curaçao.

In april 1644 voltrok zich een drama, toen een van de benen van Stuyvesant geamputeerd moest worden. Dit gebeurde bij een mislukte raid op de Portugese kolonie St. Martin op de Benedenwindse Eilanden. Stuyvesants been kreeg een voltreffer van een Spaans kanon te verwerken en moest geamputeerd worden. Sindsdien liep hij rond met één houten been. Omdat er nogal wat ijzeren nagels en versierselen op zijn kunstbeen aangebracht waren, kreeg Stuyvesant de bijnamen ‘Zilveren Been’ en ‘Peg Leg Pete’.

Op 13 augustus 1645 trouwde Peter Stuyvesant in Breda met Judith Baijard, een zus van Peters zwager Sam Baijard. In oktober 1647 kregen Peter en zijn vrouw Judith een zoon, namelijk Balthazar Lazarus Stuyvesant, die vóór januari 1678 overleden is. In december 1648 kreeg Stuyvesant nog een zoon, Nicolaes Willem Stuyvesant.

In oktober 1645 meldde Stuyvesant zich bij de toen vrijwel failliete West-Indische Compagnie en bood hij zich aan om directeur te worden van Nieuw-Nederland. In de zomer van 1646 werd Stuyvesant officieel aangesteld als Gouverneur-Generaal van Nieuw-Nederland, maar hij vertrok nog niet meteen naar de kolonie. Hij rondde eerst zijn werkzaamheden op Curaçao af en scheepte zich op Eerste Kerstdag 1646 – samen met zijn vrouw, zijn zus en een weduwe met enkele kinderen – in om naar Nieuw-Amsterdam te zeilen. Hier kwam het schip op 11 juni 1647 aan. 

Stuyvesant als Gouverneur-Generaal van Nieuw-Nederland (1647-1664)

Voordat we ingaan op Stuyvesants gouverneurschap over Nieuw-Nederland, eerst een kort overzicht van enkele belangrijke gebeurtenissen in de Amerikaanse kolonie uit de periode 1609 tot 1647. Deze achtergrond maakt het gouverneurschap van Stuyvesant beter begrijpelijk.

Gouverneurschap van Peter Stuyvesant (1647-1664)

Gedurende zijn ongeveer achttienjarige gouverneurschap van Nieuw-Nederland betoonde Stuyvesant zich een voorzichtig, rechtlijnig en verstandig bestuurder, die belangrijke vernieuwingen in de kolonie doorvoerde. Dit blijkt uit meerdere artikelen in de bundel van de historici George Harinck en Hans Krabbendam, Amsterdam-New York uit 2005.

Het beleid van Stuyvesant was er in de kern op gericht om de levensomstandigheden, veiligheid en het bestuur in Nieuw-Nederland te verbeteren. Hiertoe installeerde hij onder meer een Raad van Negen Mannen, die hem politiek adviseerde. Stuyvesant richtte ook een eigen brandweer op, verplichtte periodiek schoorsteenvegen van alle huizen om branden te voorkomen en startte een wekelijkse markt en een veemarkt. Ook liet hij de straten plaveien, richtte een school op, stelde een nachtwacht in en probeerde hij de handel waar mogelijk te stimuleren. Een belangrijk moment vond plaats op 2 februari 1653, toen Peter Stuyvesant erin slaagde om Nieuw-Amsterdam een eigen stadsregering te bezorgen, die bestuurlijk (onafhankelijk van de Republiek) eigen beslissingen kon nemen. In 1657 stelde hij een systeem in van ‘burgerrechten’, die burgers tegen betaling het privilege gaf om handelaar te worden met een eigen kantoor.

Verdienstelijk was dat hij de fortificaties van Nieuw-Nederland liet versterken en zo de indianen op afstand hield (hoewel hij nog wel de twee Esopus-oorlogen uitvocht). In 1655 wist hij het grondgebied van Nieuw-Nederland uit te breiden door de kolonie Nieuw-Zweden te veroveren. Onder zijn bewind groeide de kolonie territoriaal door de bouw van een nieuwe plaats, Nieuw-Haarlem, de huidige wijk Harlem in New York.

In religieus opzicht was het beleid van Peter Stuyvesant weinig tolerant. Hij was een orthodoxe calvinist, die bijvoorbeeld hard optrad tegen kolonisten die te veel alcohol dronken. Verder wilde hij de verkoop van alcohol en wapens aan indianen aan banden leggen. Voor andersgelovigen, zoals de Joden, had hij weinig begrip. De Joden in Nieuw-Nederland werden getolereerd, maar mochten van Stuyvesant geen eigen synagoge bouwen (wat in Amsterdam in de Republiek wel toegestaan was). Stuyvesant had het zeker niet op met de Britse Quakers in zijn kolonie.

Toen er in 1657 een schip met Quakers in de kolonie arriveerde, belegden deze nieuwkomers regelmatig openbare diensten in het dorp Vlissingen (Flushing). Hun leider, Robert Hodgon, viel op als een getalenteerd prediker, waardoor de diensten van de Quakers steeds beter bezocht werden. Hierop besloot Stuyvesant in te grijpen. Hij verbood de samenkomsten van de Quakers en liet Hodgon in het openbaar geselen. Een probleem waar Stuyvesant tegenaan liep, was het feit dat in 1645 de eerdere gouverneur-generaal, zijn voorganger Willem Kieft, de inwoners van Vlissingen religievrijheid had beloofd. De Quakers klommen hierop in de pen en stelden het beroemde document de Remonstantie van Vlissingen (Flushing Remonstrance) op. In dit bezwaarschrift, dat beschouwd wordt als basisdocument van de Amerikaanse godsdienstvrijheid, eisten ze religieuze vrijheid en gelijkheid.

Stuyvesant reageerde door de opstellers te arresteren, de Quaker-samenkomsten te verbieden en een belangrijke leider, John Bowne, met zijn gezin naar de Republiek te verbannen. Het WIC-bestuur gebood Stuyvesant in 1663 te stoppen met diens politiek van godsdienstvervolging en alle geloofsvarianten in de kolonie te respecteren. De motivatie van dit standpunt was dat Stuyvesants gedrag schadelijk was voor de Nederlandse handel.

Intussen nam de dreiging van Engelse troepen rond Nieuw-Nederland steeds verder toe. Een probleem was de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652-1654), die de positie van de WIC ernstig verzwakte. Problematisch was eveneens dat Nieuw-Nederland onderbevolkt was en dat er te weinig buskruit was. De Engelse koning Karel II (1630-1685) stuurde in 1664 een vloot van vier schepen met zo’n 450 manschappen naar Nieuw-Amsterdam en eiste de overgave van de kolonie aan Engeland. Op 24 september 1664 droeg Peter Stuyvesant de Nederlandse kolonie in de latere Verenigde Staten officieel over aan de Engelsen.

Op het moment dat Nieuw-Nederland in bezit kwam van Engeland in 1664 woonden er ongeveer 7000 tot 8000 mensen in de kolonie, van wie circa de helft in de Nederlanden geboren was. Er werden toen in de kolonie maar liefst achttien verschillende talen gesproken. Historicus Michael G. Kammen schreef in zijn boek Colonial New York. A History (1996), over Nieuw-Nederland als zijnde…

“…de meest heterogene kolonie in Noord-Amerika wat sociale samenstelling betreft.”

De heterogeniteit blijkt ook uit de religieuze samenstelling van de bevolking van Nieuw-Nederland. In 1664 behoorde daar zo’n 20 procent tot de Reformed Church, terwijl het percentage gereformeerden in de Republiek toen rond de 37 procent lag.

Laatste levensjaren & overlijden van Stuyvesant

In 1665 vertrok Stuyvesant naar de Republiek. Tot 1668 verbleef hij in Amsterdam, waarna hij terugkeerde naar Amerika. In 1668 nam hij zijn intrek in zijn boerderij op Manhattan Island. Deze boerderij (in de huidige wijk Bowery in New York) had 300 hectare grond en lag ten noorden van de stadsmuur van Nieuw-Amsterdam. Hier woonde Stuyvesant nog vijf jaar, tot hij in 1672 in New York overleed. Hij werd begraven in de huiskapel op zijn eigen landgoed. De precieze datum van overlijden is niet bekend. Historici en bronnen noemen verschillende momenten: februari 1672, augustus 1672 en december 1672.

Boek: Peter Stuyvesant. Directeur generaal van Nieuw Nederland – Jaap Jacobs

Bronnen ▼