De ‘Dwaze Moeders’ van Argentinië

Het begon in de jaren zeventig spontaan toen een aantal radeloze moeders van vermiste kinderen over het Plaza de Mayo in Buenos Aires liepen. Hun kinderen (en kleinkinderen) waren verdwenen onder het net ingestelde militaire regime van Jorge Videla, maar bij navraag kon niemand hun inlichtingen verschaffen. Een week later waren de moeders er weer en langzaam groeiden ze uit tot een groepering die nu bekend staat als de Dwaze Moeders.

In 1976 werd de groepering officieel opgericht als organisatie van moeders van de slachtoffers van verdwijningen onder het Argentijnse militaire bewind. De naam ‘Dwaze Moeders’ ontstond nadat een hooggeplaatste functionaris de vrouwen zo noemde en werd uiteindelijk door de moeders aangenomen als een soort geuzennaam. Een aantal van de oprichters van de beweging werd zelf ook slachtoffer van het geweld. In 1977 werden twaalf Dwaze Moeders gearresteerd. Net als hun kinderen, kwamen ook zij nooit meer terug. In 2005 werd van een aantal van hun lichamen alsnog gevonden.

Het dictatoriale regime van Jorge Videla

Luitenant-generaal Jorge Videla kwam in 1976 aan de macht in Argentinië door met veel geweld een einde te maken aan de regering van Isabel Perón, de derde vrouw van de overleden president Juan Perón. Zijn regime staat vooral bekend om het hoge aantal verdwijningen van (jonge) politieke tegenstanders, babyontvoeringen en martelingen. Volgens mensenrechtenorganisaties verdwenen in de periode 1976-1983 naar schatting 30.000 mensen, met name linkse intellectuelen, artiesten, journalisten en studenten die het waagden zich uit te spreken tegen het Videla-regime. Sommige slachtoffers werden vanuit vliegtuigen in zee gegooid en zijn dus nooit meer teruggevonden.

Moeders van de vermisten begonnen zich na verloop van tijd steeds beter te organiseren tijdens bijeenkomsten op het Plaza de Mayo, een bekend plein in de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires met zicht op het presidentieel paleis. Om herkenbaar te zijn droegen ze tijdens hun stille wandelingen over het plein een stoffen luier op hun hoofd. Hoewel de vrouwen tijdens hun stille marsen soms werden verdreven, keerden ze iedere donderdagmiddag om om 15.30 uur terug naar het plein, waardoor ze ook internationaal grote bekendheid kregen en wereldwijd steuncomités werden opgericht. Eén van de eerste beelden van de Moeders verscheen tijdens het controversiële Wereldkampioenschap Voetbal in Argentinië in 1978.

Wereldwijde steun

Gaandeweg kwam er ook internationaal steun voor de zogenoemde Dwaze Moeders, onder meer in Nederland, waar een aantal van hen sprak met Tweede Kamerleden. In 1988 schreef de zanger Sting een lied voor hen: They Dance Alone. Ook ontvingen de Dwaze Moeders veel onderscheidingen, waaronder de VN-Mensenrechtenprijs in 2003.

In 1983 verklaarde de Videla-junta dat alle vermisten als dood beschouwd moesten worden. In dezelfde verklaring, waarin de zogenoemde ‘Vuile Oorlog’ werd beëindigd, liet het regime weten dat…

‘…alle leden van de strijdmachten ontslagen worden van hun verantwoordelijkheid voor mogelijke excessen in de strijd tegen de ‘subversie’, omdat ze slechts orders opvolgde.’ Kroniek van de 20ste eeuw

Dit tot grote verontwaardiging van de Moeders die doorgingen met hun strijd om alle informatie over hun kinderen boven tafel te krijgen.

Splitsing

In de jaren tachtig splitste de groep zich op, onder meer vanwege onenigheid over het al dan niet aannemen van smartengeld. Een deel van de moeders was voorstander van het accepteren van deze schadevergoedingen en richtte zich hierna hoofdzakelijk op de vervolging van de verantwoordelijken. Andere moeders wilden niets van de financiële tegemoetkomingen weten, omdat ze het gevoel hadden daarmee de dood van de kinderen officieel te erkennen. Deze radicalere groep stond onder leiding van Hebe de Bonafini en groeide uit tot een politieke factor in Argentinië. De groep Bonafini hield zich niet alleen bezig met de verdwijningen, maar sprak zich soms ook uit over andere wereldgebeutenissen. Zo betitelde Bonafini de aanslagen van 11 september 2001 bijvoorbeeld als ‘rechtvaardig’ en werd in woord steun betuigd aan de Colombiaanse guerrillabeweging FARC.

De andere groep, die verder ging onder leiding van Linea Fundadora, was gematigder en riep op tot verzoening. Al eerder ontstond uit de protestgroep een extra beweging, de Grootmoeders van de Plaza de Mayo, die zich inzet voor de naar schatting vijfhonderd kinderen van vrouwen die in geheime gevangenissen zaten en ter adoptie zijn afgestaan. Zo’n honderddertig van deze kinderen zijn later teruggevonden en herenigd met hun familie. Veel van deze grootmoeders hebben DNA-materiaal laten opslaan in een speciaal daarvoor opgerichte databank, in de hoop dat hiermee in de toekomst nog meer kinderen kunnen worden opgespoord.

Officieel liepen de Dwaze Moeders in 2006 hun laatste mars, nadat de toenmalige president Néstor Kirchner als eerste serieus onderzoek deed naar de verdwijningen. Wel bleven de vrouwen marcheren op het plein omwille van andere sociale kwesties en later ook vanwege onvrede over het onderzoek. Ook verkochten ze souvenirs aan toeristen.

~ Lilian Visser

Boek: The Mothers of the Plaza de Mayo

Bronnen ▼

Lied van Sting over de ‘Dwaze Moeders’