Eeuwenlang lag Schokland als een eiland in de Zuiderzee. Even lang streden de bewoners van het eiland tegen het water dat hen voortdurend bedreigde. Zij leefden een zwaar en onzeker leven, maar verlieten het eiland niet. Tot 1859, toen de Nederlandse overheid het eiland ontruimde. In Het eiland van Anna beschrijft Eva Vriend de geschiedenis van de Schokkers en hun nazaten. Tegelijk stelt ze de universele vraag naar migratie en de doorwerking daarvan. Dat geeft het boek een actuele lading, zeker in het licht van eilanden die wereldwijd bedreigd worden door het stijgende water.
De ontruiming van Schokland
Het was armoede troef op Schokland. Rond 1800 beleefde het eiland een economisch hoogtepunt: de vissersvloot telde zo’n tachtig schepen en de Schokker vissers namen volop risico om de beste vis te vangen. Maar in de jaren daarna ging het bergafwaarts, na een overstroming in 1825 (het eiland verdween even volledig onder water) ging het economisch steeds slechter. Rond 1850 was Schokland de armste gemeente van Nederland, iedereen was arm.
Zelfs nationale liefdadigheid kon het eiland niet meer overeind houden, waarop de overheid in 1858 besloot tot de gehele ontruiming van Schokland. Alle inwoners moesten vertrekken, hun huisjes moesten ze afbreken en meenemen om terugkeer te voorkomen. Een jaar later was het geregeld, alle Schokker families hadden een nieuwe woonplaats gevonden in de dorpen en steden rond de Zuiderzee.
Lange Anna
Eva Vriend kiest in haar boek het perspectief van één vrouw, Johanna Diender (1910-1988), die met haar 1,85 meter bekendstond als ‘lange Anna’. Ze was niet geboren op Schokland, maar in de Schokkersbuurt aan de rand van Kampen. Daarheen waren haar grootouders verhuisd na de ontruiming van Schokland, daar hadden zij hun Schokker huisje weer opgebouwd. Anna stond in een lange traditie, de oudst bekende voorouder van Anna is Lijsje Louwen, geboren in 1724.
Minutieus volgt Eva Vriend de familielijn, geholpen door een uitgebreide stamboom met alle vertakkingen van de Diender-familie. Bronnen voor het verhaal zijn niet altijd voorhanden, het dagelijkse leven van Anna moet via omwegen worden gereconstrueerd. De blijdschap spat van de pagina’s van het boek als Eva Vriend geluidsopnames te horen krijgt; uit de krochten van het familiearchief komen opnames naar boven waarop Anna zingend te horen is. Helaas bevat Het eiland van Anna geen foto’s, maar dat wordt online ruimschoots goedgemaakt. Op de website van de auteur zijn eveneens de geluidsopnames te horen.
Levend houden
Het verhaal van Anna leidt voor Eva Vriend tot andere vragen. Wat betekent het voor mensen om gedwongen te verhuizen, de geboortegrond te verlaten om elders een bestaan op te bouwen? Hoe werkt die gebeurtenis door in de volgende generaties? Gewapend met deze vragen gaat Vriend op zoek onder nazaten van de laatste bewoners van Schokland. Dat leidt tot de opmerkelijke conclusie dat de eerste generaties Schokkers vrij gemakkelijk integreerden in hun nieuwe vestigingsplaats. Maar pas voor de generaties daarna ging de Schokker identiteit pas écht leven.
Hoe verder het eiland in het verleden raakte, hoe meer belang de nazaten hechtten aan die geschiedenis. In het Zuiderzeemuseum wordt de geschiedenis van Anna én alle Schokker migranten levend gehouden: haar huisje is daar na de afbraak van de Schokkerbuurt weer opgebouwd. Het doet, tot verdriet van de familie, dienst als toiletgebouwtje. Anna kon er wel om lachen, schrijft de auteur. ‘Ons huisje wordt in ieder geval goed bezocht’.
Betrokken geschiedschrijving
Als historicus word ik geacht voldoende afstand te houden tot mijn onderwerp om er goed over te kunnen schrijven. Tegelijkertijd weet ik dat oprechte betrokkenheid een onderzoek veelal beter maakt.
Die betrokkenheid komt in het boek duidelijk naar voren als Eva Vriend haar ontmoetingen met familieleden van Anna Diender beschrijft. Op ‘verhalenmarkten’ ontmoette Eva Vriend vele Schokker nazaten, wat een enorme bron aan verhalen over het eiland vormde. Het maakt Het eiland van Anna tot een liefdevol en invoelende geschiedenis, die tegelijk actuele vragen stelt over migratie en identiteit.
