Een sjibbolet (of: schibbolet) is een woord dat gebruikt kan worden om te bepalen waar iemand vandaan komt. Of juist niet. ‘Scheveningen’ is een bekend voorbeeld. Dit woord kan door de meeste Nederlanders probleemloos uitgesproken worden, maar veel buitenlanders hebben, vanwege de moeilijke sch-klank, vaak aardig wat moeite met de Nederlandse uitspraak.
![Wapen van Scheveningen](https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2023/08/Wapen-van-Scheveningen-320x371.jpg.webp)
Oude Testament
De oorsprong van het woord sjibbolet is te vinden in het Oude Testament en verwijst naar de strijd tussen de Efraïmieten en de Gileadieten, zoals beschreven in het boek Richteren of Rechters.
Wanneer de Efraïmieten in het geheim de rivier de Jordaan wilden oversteken, werden ze daar vaak staande gehouden door Gileadieten. Die probeerden de afkomst van de reizigers aan de hand van een snelle test te achterhalen. Ze lieten de Efraïmieten hiervoor het woord ‘sjibbolet’ (korenaar) uitspreken. Voor de Efraïmieten was dit vanwege hun regionale accent echter vrij lastig…
Wanneer een Efraïmiet die wilde vluchten vroeg of hij de rivier mocht overteken, vroegen ze hem: ‘Kom jij uit Efraïm?’ Dat ontkende hij natuurlijk, maar dan vroegen ze: ‘Zeg eens ‘sjibbolet’.’ Als hij dan ‘sibbolet’ zei, en het woord dus niet goed uitsprak, grepen ze hem en doodden ze hem ter plekke. Rechters 12:5b-6a (NBV21)
Hieronder enkele voorbeelden van (historische) sjibbolets.
Brugse Metten
Een veel aangehaald voorbeeld van een sjibbolet is de kreet scilt ende vrient (schild en vriend). Tijdens de Brugse Metten, in aanloop naar de Guldensporenslag van 1302, zou deze woordcombinatie volgens sommige bronnen gebruikt zijn door Vlaamse opstandelingen om te achterhalen of ze met moedertaalsprekers te maken hadden of met Franse strijders of spionnen.
Grutte Pier
Volgens de overlevering liet de Friese opstandelingenleider Grutte Pier gevangenen een rijmpje opzeggen om te achterhalen of hij met Friezen van doen had of niet:
“Bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries”
Dit betekent zoveel als: “Boter, roggebrood en groene kaas, wie dat niet zeggen kan is geen echte Fries”. Wie de zin niet overtuigend genoeg uitsprak, werd onherroepelijk gedood.
Rødgrød
![](https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2023/08/rodgrod-med-flode-320x240.jpg.webp)
Oekraïne en Rusland
Tijdens de Russische invasie van Oekraïne in 2022 werd het woord palianytsia (benaming voor een Oekraïense brood) door Oekraïense troepen gebruikt om Russische verkenningstroepen of spionnen mee te identificeren. In sommige gevallen beweerden overmeesterde Russische militairen bijvoorbeeld dat ze Oekraïners waren. Het woord palianytsia kon dan als sjibbolet ingezet worden. Voor Russen is het namelijk vaak vrij lastig om dit woord correct uit te spreken.
Peterselie-bloed
![Rafael Trujillo in 1933](https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2023/08/Rafael-Trujillo-in-1933-320x376.jpg.webp)
Om zoveel mogelijk Haïtianen te pakken te krijgen, werd gebruik gemaakt van een sjibbolet. Wanneer de soldaten op straat of in het veld mannen aantroffen waarvan ze vermoedden dat het Haïtianen waren, lieten ze hen een paar takjes peterselie (perejil) zien en vroegen vervolgens: “Hoe heet dit?” Voor de Franssprekende Haïtianen was dit een dramatische vraag. Zij spraken de ‘R’ in dit woord namelijk anders uit dan de Spaanse Dominicanen. En wie het woord ‘verkeerd’ uitsprak, had een groot probleem…
Bronnen ▼
-https://web.archive.org/web/20160304235543/https://www.bimmedia.nl/media/blfa_files/Inkijkexemplaar_9789012585392_Taalkalender_2014.pdf
-Nederlandse spreekwoorden spreuken en zegswijzen – K. ter Laan, p.294
-https://debijbel.nl/bijbel/NBV21/JDG.12/Rechters-12
-https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/het-lexicon-der-onterecht-vergeten-woorden-sjibbolet~bdd302fc/
-https://www.britannica.com/biography/Rafael-Trujillo
-https://www.ling.upenn.edu/courses/Fall_2003/ling001/shibboleth.html