Jona Lendering
Als iets te mooi is om waar te zijn, is het meestal niet waar. En simpele aforismen om informatie terzijde te schuiven, zoals in de vorige volzin, zijn meestal te simpel. Een voorbeeld is de bovenstaande gem: een gesneden steen die gebruikt werd als zegel. Gevonden in Pylos in het graf van iemand die rond 1450 v.Chr. moet zijn overleden.
U leest hier en daar waarom dit te mooi is om waar te zijn. Het lijkt eigenlijk wat te gedetailleerd om met vijftiende-eeuwse technieken te zijn gemaakt. Misschien, zo oppert een van de betrokkenen, had de maker een oogafwijking waardoor hij op korte afstand scherper zag dan andere mensen. Je zou ook kunnen overwegen dat het voorwerp een vervalsing is, ware het niet dat het afkomstig is uit een gecontroleerde opgraving.
Echt?
Dat zegt heel erg veel maar het sluit – zoals op de sociale media al is geopperd – een vervalsing niet uit. In Nijmegen zijn bijvoorbeeld in 1995-2000 enkele “vroegchristelijke” voorwerpen opgegraven die pas later als vervalsingen zijn ontmaskerd. Als ik het wel heb, legde een van de opgravers die in de opgraving neer, liet hij ze door anderen vinden en liep hij pas tegen de lamp toen een christelijk symbool bleek te staan op een scherf uit de tweede eeuw vóór Christus. Misschien is dat ook nu het geval, al zou ik mijn geld inzetten op “echt”.
Uiteindelijk vertrouw ik de wetenschap namelijk voldoende, maar ik begrijp ook degenen die denken dat het voorwerp vals is. De opgravers in Pylos zijn in het verleden niet vies geweest van overdreven claims. Nu overdrijven oudheidkundigen eigenlijk altijd, maar de archeologen in Pylos overtroffen elk redelijk pessimisme. Het is logisch dat het publiek ze, nu ze iets hebben gevonden dat werkelijk interessant is, niet meteen gelooft. Denk aan de Nijmeegse aquaductenaffaire, die groot kon worden omdat er al een zekere scepsis is over archeologie.
En er is nog een punt. Steeds opnieuw wijzen de archeologen erop dat er een homerische connectie is. Pylos was de stad van Nestor, een held uit de Trojaanse Oorlog, en het graf dat ze nu onderzoeken kan dat zijn van een van Nestors voorouders. Nu zal ik als eerste erkennen dat in de gedichten van Homeros zo nu en dan echo’s uit de Bronstijd kunnen klinken (voorbeeld), maar die zijn zó subtiel dat je een vooropleiding nodig hebt om ze op waarde te schatten. Het is wat overdreven om een derde van een stukje van koud duizend woorden te wijden aan dit aspect.
Investeren
Kortom, ik wil best geloven dat dit voorwerp echt is, maar de betrokkenen hebben een gewoonte zichzelf te overschreeuwen. Dat probleem is groter dan alleen de authenticiteit van een mooie gem uit Pylos. Wat we als burger mogen verwachten is een zakelijke, rustige overdracht van informatie. Die ontbreekt en voor de media is het moeilijk om op goede wijze aandacht te besteden aan de oudheidkundige wetenschappen. Dat probleem kun je oplossen door de oorzaak weg te nemen en wél te investeren in betrouwbare wetenschapscommunicatie. Je lost het niet op door jezelf nog harder te overschreeuwen, want daarmee roep je de scepsis over jezelf af.
De gem uit Pylos is nauwelijks illustratief voor Homeros. Hij is daarentegen heel representatief voor een tak van wetenschap die meer is geïnteresseerd in snelle publiciteit dan in het verwerven en verspreiden van duurzaam inzicht.
