Elie Luzac: boekverkoper van de Verlichting

Elie Luzac (1721-1796) was een invloedrijke schrijver, boekverkoper en jurist in de Nederlandse Republiek in de achttiende eeuw. In 2005 publiceerde dr. Rietje van Vliet (1954) bij uitgeverij Vantilt een lijvige biografie over Luzac. Deze levensbeschrijving is nu in het Engels, in sterk afgeslankte vorm en fraai vormgegeven, met subsidie van de NWO opnieuw verschenen onder de titel Elie Luzac. Bookseller of the Enlightment (uitgeverij AFdH, 2014).

Van Vliets boek behandelt de rol van Luzac bij de verspreiding van Verlichtingsideeën over Europa. Luzac correspondeerde met wetenschappers uit alle (uit)hoeken van de Europese wetenschappelijke wereld. Elie Luzac stamde uit een hugenotenfamilie die zich had gevestigd in Leiden. In 1759 promoveerde Elie daar aan de Universiteit van Leiden op een juridisch proefschrift, waarna hij zich in september van dat jaar voor het Hof van Holland liet beëdigen als advocaat.

Orangistisch bolwerk

Julien Offray de La Mettrie. Gravure door Achille Ouvré, naar origineel van G.-F. Schmidt. Bron: Wikipedia.

Elie werd boekdrukker en boekverkoper. Als twintiger, in 1747, gaf hij reeds een aandachttrekkend boek uit: L’homme machine [De mens een machine] van de Franse arts en Verlichtingsfilosoof Julien Offray de La Mettrie (1709-1751), wiens naam overigens niet op het titelblad vermeld werd (Luzacs naam trouwens wél). Dit boek leidde tot behoorlijke commotie omdat volgens La Mettrie de mens niet wezenlijk van een machine verschilde en al het doen en denken van mensen tot materie te herleiden viel. Ook werd het praktisch nut van het christelijk geloof door La Mettrie ernstig ter discussie gesteld. Luzac verdiende flink aan de tweede druk, omdat alle commotie ertoe leidde dat het boek massaal gekocht werd…

Omslag van het boek L 'homme machine (1747) — Omslag van het boek L ‘homme machine (1747)

Van 1753 tot 1756 runde Elie verder een boekwinkel in Göttingen. Verder stond hij samen met Jan Hendrik van Damme aan het roer van de Leidse boekhandel “Luzac & Van Damme”, sinds 1774. Deze boekdrukkerij/-handel kwam bekend te staan als orangistisch bolwerk, zo schrijft Van Vliet:

“That Luzac & Van Damme was Orangist was no secret in the Republic, certainly not in Leiden. Their names regularly occurred in the imprints of Orangist pamphlets and periodicals. Their shop was obviously not the place for Patriot literature. Nevertheless the company name occurred in the imprints of a number of Patriot publications.” (242)

Appendices

Elie Luzac. Bookseller of the Enlightment bevat als extra een cd-rom met diverse appendices, waaronder overzichten van de publicaties van Luzac, zijn copyrights, de genealogie van de Luzac-familie, een uitgebreide bibliografie, et cetera. Het boek is met verscheidene kleurenafbeeldingen mooi geïllustreerd, voorzien van fraaie kaarten, tekeningen en overzichtelijke tabellen.

~ Enne Koops