Ellert en Brammert – De sage van twee Drentse reuzen

Het verhaal van Ellert en Brammert is een oude Drentse sage. Elke rechtgeaarde Drent kent het verhaal van deze twee rovende reuzen, die centraal staan in het Openluchtmuseum Ellert en Brammert in Schoonoord. Wie waren Ellert en Brammert eigenlijk?

De sage van Ellert en Brammert geldt als het bekendste Drentse volksverhaal. Omstreeks 1660 werd het volksverhaal van Ellert en Brammert voor het eerst op papier gezet. Van dit volksverhaal hebben in de loop der eeuwen diverse versies de ronde gedaan. Maar in de kern is de sage hetzelfde gebleven.

Het volksverhaal is gebaseerd op twee roofridders, die tijdens de late middeleeuwen (omstreeks 1400) het Drentse heideland rond het voormalige dorp Orvelterveen onveilig gemaakt zouden hebben. De bewoners van dit dorp zouden zo bang zijn geweest, dat ze uiteindelijk besloten om het dorp te verlaten. Orvelterveen verviel hierdoor tot woeste grond. In bepaalde versies van de sage bliezen de reuzen het dorp van de heide af en was dat de reden voor het verdwijnen van Orvelterveen. Maar hoe kwam het zo ver?

Ellert en Brammert: twee ruwe reuzen op de heide

Ellert en Brammert leefden op het heidegebied Ellertsveld, tussen het huidige dorp Orvelte en de plaats Schoonoord. Reus Ellert was de vader van Brammert. Samen hadden ze een onderaards hol gemaakt op de heide, waar de ruwe reuzen leefden.

Vanuit hun hut gingen Ellert en Brammert regelmatig op strooptocht. Ze hadden de omgeving afgezet met draden, om zo argeloze passanten en reizigers op te sporen. Raakte iemand deze draad aan, dan gingen er bellen klingelen en kwamen beide reuzen in actie. Met houtsknotsen renden ze op de reiziger(s) af en knuppelden ze hem/haar of hen neer. Vervolgens gingen Ellert en Brammert er met de buit vandoor.

Beide reuzen deden daarnaast aan brandschatting. Ze eisten muntgeld van mensen in het heidegebied. Het chantagegeld moest dan in een holle boom of bij een heuveltje neergelegd worden. Zo niet, dan kwamen Ellert en Brammert op visite om de woning en inboedel van de betrokkenen in de fik te steken.

De schaking van Jaantien & de dood van een reus

Op een gegeven moment ging het heideleven Ellert en Brammert echter vervelen. Ze besloten dat het tijd was om een leuk meisje te kidnappen. De keuze viel op de boerendochter Jaantien Buning, die ze toevallig alleen tegenkwamen op de heide. Jaantien was, als dochter van een welgestelde boer, verliefd geworden op Harm Wever, de zoon van een eenvoudige dagloner. Jaantiens ouders wilden echter niet dat hun dochter onder haar stand zou trouwen en verzetten zich tegen het voorgenomen huwelijk. Maar ook het lot besliste dus anders: Ellert en Brammert ontvoerden de arme en jammerende Jantien en sloten haar zeven jaar lang op in hun woonhut. In sommige versies van het verhaal heet het betreffende meisje Marieke en niet Jaantien.

Na zeven jaar gevangenschap kreeg Jaantien de kans om te ontsnappen. Toen een van de reuzen weg was, er zijn varianten waarin het Ellert is en andere versies waarin Brammert er niet is, en de ander sliep, greep Jaantien een scheermes van een van de reuzen. Hiermee sneed ze de keel van Ellert (of in sommige versies Brammert) door. Brammert besloot wraak te nemen voor deze moord en achtervolgde Jaantien over de heide naar Orvelterveen. Daar hakte hij met zijn bijl op huizen in en smeet de bijl richting Jaantien. Zij ontkwam op een haar na, waarna de bewoners het gebied besloten te verlaten uit angst voor de wraak van Brammert.

Tijdens bodemonderzoek in 1911 is gebleken dat Orvelterveen inderdaad een dorp was dat tussen Orvelte en De Kiel gesitueerd was. Archeologen vonden er onder een zandlaag meerdere lemen dorsvloeren van oude boerenhoeven.

 

Boek: Demonen. Volksverhalen – Jonas Thys & Marita de Sterck

Bronnen ▼