Er als de kippen bij zijn – Herkomst en betekenis

De uitdrukking ‘er als de kippen bij zijn’ is vrij algemeen bekend. Wat betekent dit gezegde en waar komt dit spreekwoord historisch gezien vandaan?

Betekenis van ‘er als de kippen bij zijn’

Iemand die er als de kippen bij is, is er razendsnel bij als zich een kans voordoet. Dat kan in positieve zin en in negatieve zin. In positieve zin kan het bijvoorbeeld gaan om mensen die slim zijn omdat ze ervoor zorgen op het juiste moment op de juiste plek te zijn. Bijvoorbeeld door tijdens Black Friday-acties snel toe te happen als er een mooie aanbieding voorbijkomt.

Maar er zijn ook negatieve omstandigheden waarin mensen die er als de kippen bij zijn, zich laten gelden. Die persoon is dan een soort haantje-de-voorste, die als een kip zonder kop iets wil hebben, terwijl hij of zij in een andere situatie nergens te bekennen is. Denk bijvoorbeeld aan mensen die normaal de horeca weren, maar als het Happy Hour is ineens in de kroeg zijn te vinden. Of mannen die in groepen opeens haantjesgedrag gaan vertonen als er een mooie dame op het toneel verschijnt.

Vermoedelijke herkomst van het gezegde

Taalkundigen denken dat de herkomst van ‘er als de kippen bij zijn’, te maken heeft met het groepsgedrag van deze dieren. Kippen hebben namelijk de eigenschap om, als er iets gebeurt, in groepen bij elkaar te blijven. Gooi je bijvoorbeeld wat lekkers in een kippenren, dan rennen de kippen en masse, in groepsverband, naar het lekkers toe. En zijn er hanen in de buurt? Dan nemen die voorrang en wacht de groep kippen netjes op zijn beurt.

Andere spreekwoorden waarin kippen een hoofdrol spelen

Er zijn nog diverse andere mooie spreekwoorden waarin kippen en hanen een hoofdrol spelen. Denk bijvoorbeeld aan ‘met de kippen op stok gaan’ (slapen), de ‘gebraden haan uithangen’ (veel geld aan eten en drinken spenderen) of ‘de haan en de vos hebben elkaar te gast’ (twee bedriegers zijn steeds op hun eigen voordeeltjes uit). Bekend is ook, gelieerd aan haantjesgedrag: ‘zijn haan moet altijd koning kraaien’ iemand wil altijd de baas spelen) of ‘er is geen haan die er naar kraait’ (het interesseert niemand of: iedereen is onwetend).

Ten slotte mag dit mooi gezegde niet onvermeld blijven: ‘als de vos de passie preekt, boer pas op je kippen’, wat zoiets betekent als: vertrouw nooit een huichelaar.

Lees ook: Miracle Mike: de kip zonder kop
…of: Dat legt hem geen windeieren – Herkomst en betekenis
…of: De kip in rituelen, mythologie en devotie
Handig: Lijst van historische uitdrukkingen

Bronnen ▼