Feminisme – Betekenis en geschiedenis

Het feminisme is een internationale beweging uit de geschiedenis die streeft naar een gelijkwaardige positie van de vrouw op een of meer vlakken. Het feminisme is al ruim tweehonderd jaar oud en bestaat nog steeds.

Betekenis van de term feminisme

Het woord feminisme is ontleend aan het Latijn en een zogeheten ‘internationaal neologisme’. Het begrip feminisme is afgeleid van het Latijnse woord femina: ‘vrouw’. Het begrip feminisme kan als volgt worden gedefinieerd:

“Het maatschappelijke en politieke streven naar een gelijkwaardige positie van vrouwen (qua rechten en mogelijkheden) ten opzichte van mannen.”

Of als hele korte betekenis:

“Emancipatie van de vrouw.”

Cruciaal is dat het feminisme de ongelijke (machts)verhoudingen tussen man en vrouw bekritiseert en daar verandering in wil aanbrengen. Volgens feministen moeten vrouwen dezelfde rechten en mogelijkheden hebben als mannen.

Oorsprong en begin van het feminisme

Het feminisme als beweging komt direct voort uit de waarden vrijheid, gelijkheid en broederschap uit de tijd van de Verlichting (achttiende eeuw) en Franse Revolutie (1789). De eerste Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger die op 26 augustus 1789 werd bekendgemaakt, vormde ook een inspiratie voor vrouwen om op te komen voor vrouwenrechten. Naast andere emancipatiebewegingen als het abolitionisme (die opkwam voor de vrijheid van slaven en de slavernij wilden beëindigen), democratische bewegingen (die zich keerden tegen het vorstelijk en verlicht absolutisme) en later – vanaf 1870 – het confessionalisme (dat opkwam voor de rechten van christenen, onder leiding van Abraham Kuyper en Herman Schaepman).

In 1792 publiceerde de Britse feministe Mary Wollstonecraft het boek Pleidooi voor de rechten van de vrouw (1792). De schrijfster is hierdoor bekend geworden als de ‘oermoeder van het feminisme’. Sinds de tijd van de Verlichting – vrijheid, gelijkheid en broederschap – kwamen niet alleen autocratische vorsten en de raciale slavernij onder groeiende kritiek te staan, maar ook de ongelijkheid tussen man en vrouw.

Eerste Feministische Golf (1870-1920)

In Nederland voltrok zich vanaf het laatste kwart van de negentiende eeuw de Eerste Feministische Golf (ca. 1870-1920). Typerend hiervoor waren vooral twee dames, Aletta Jacobs en Wilhelmina Drucker, en de strijd voor het recht op gelijke onderwijskansen en politiek stemrecht voor vrouwen. De eerste resultaten waren toegang tot het HBS in 1871 voor meisjes (maar wel ná toestemming van de minister). Baanbrekend was ook dat Aletta Jacobs na het voltooien van de universiteit de eerste vrouwelijke dokter in Nederland werd in 1879.

Het sluitstuk van de Eerste Feministische Golf was de verwerving van het algemeen kiesrecht voor vrouwen in 1919, in Nederland. Ook in veel andere landen kregen vrouwen tijdens of kort na de Eerste Wereldoorlog kiesrecht. Dit had te maken met het feit dat vrouwen tijdens deze oorlog het werk van de mannen overnamen in fabrieken en in de landbouw, omdat de mannen moesten vechten. Vrouwen wilden daar wel meer politieke inspraak voor terug.

Tweede Feministische Golf (jaren 1960-1980)

Tijdens de Tweede Feministische Golf, die in de jaren 1960 van de grond kwam, lag het accent op sociale en seksuele gelijkheid voor de vrouw, maar ook op een grotere egalisering van genderverhoudingen in de economie en het onderwijs.

Als internationale aanjager van de Tweede Feministische Golf beschouwt men het boek The Feminine Mystique (1963) van Betty Friedan. In Nederland uitte de beweging zich vooral in de beweging van de Dolle Mina’s (1970), die voortkwam uit de Man Vrouw Maatschappij, afgekort MVM (1968-1988), een feministische actiegroep in Nederland die was opgericht door Joke Smit en Hedy d’Ancona. Deze beweging ontstond na een bekend artikel van Joke Smit, ‘Het onbehagen bij de vrouw’ (1967). ‘Baas In Eigen Buik’ (BIEB) was een van de motto’s van de beweging, die onder meer pleitte voor abortus en vrouwelijke vrijheid.

De vrouwenemancipatie verliep vanaf de jaren 1960 in fases. In 1964 werd bijvoorbeeld de pil in Nederland geïntroduceerd, die geboortebeperking een stuk eenvoudiger maakte. In 1967 verscheen op de VPRO het eerste bloot op de vaderlandse televisie in de persoon van Phil Bloom. De film Turks Fruit (1973), gebaseerd op de gelijknamige roman van Jan Wolkers, doorbrak de laatste bloottaboes op het scherm. De Wet Afbreking Zwangerschap (WAZ, 1984) zorgde ervoor dat abortus wettelijk legaal werd.

Bronnen ▼