Fluitende neanderthalers

Cerkno is een dorpje in westelijk Slovenië, richting Italiaanse grens. Archeologen vonden in een grot die “Divje babe” wordt genoemd het bovenstaande voorwerp: een stuk bot, afkomstig van een holenbeer, waarin gaten waren geboord. Een fluit.

Een leuke vondst natuurlijk, maar de echte sensatie was de ouderdom: het voorwerp is 60.000 jaar oud. Dat is fors ouder dan twee andere fluiten, die beide zijn gevonden in zuidelijk Duitsland, te Hohle Fels en Geiβenklösterle. Die zijn zo’n 39.000 tot 40.000 jaar oud. De fluit uit Cerkno is dus niet zomaar wat ouder, maar heel erg veel. En dat maakt het ook heel erg veel leuker.

De huidige mens, die we homo sapiens noemen, is niet de enige mensensoort. Vóór ons leefde de homo neanderthalensis ofwel de neanderthaler, die zo ongeveer 40.000 jaar geleden is uitgestorven. Het is verleidelijk een verband te leggen met de aankomst van de homo sapiens, die iets daarvoor in Europa was gearriveerd. Het was toen erg koud en het lijkt erop dat de moderne mens daar beter op was voorbereid dan de neanderthaler, al is niet helemaal duidelijk hoe precies.

Geen achterlijk familielid

Lange tijd is de neanderthaler getypeerd als ons achterlijke familielid, maar daar is inmiddels enige verandering in gekomen. Neanderthalers hadden grafrituelen – al is dit misschien een wat groot woord voor het manipuleren van menselijke resten – en maakten eenvoudige wandschilderingen in grotten. Ook hadden ze sieraden van dierentanden en vogelklauwen. En ze maakten dus muziek.

Dat kunnen de neanderthalers niet hebben geleerd van de homo sapiens, want die was 60.000 jaar geleden in geen velden of wegen te bekennen. De migratie vanuit Afrika naar Europa was op dat moment ongeveer tot in Israël of Libanon gekomen.

Verschillende hersendelen

En dat maakt de fluit van Cerkno zo bijzonder. Het is vermoedelijk een redenatiefout, maar misschien toch enigszins verhelderend, om een analogie te maken tussen de vroegste mensen en moderne kinderen. Het maken van eenvoudige schilderingen en het gebruik van dierenresten als sieraden – dat zijn betrekkelijk eenvoudige dingen, die een kleuter ook zou kunnen. Een kleuter kan ook op een xylofoon timmeren en rammelen met sambaballen. Maar echt muziek maken, melodieus, dat vergt coördinatie van ritme en melodie. Verschillende delen in je hersens moeten samenwerken.

Zoals gezegd: ik sluit niet uit dat dit een drog-analogie was. De comments staan open voor wie het beter weet. Maar toen ik deze fluit in Ljubljana zag liggen in het Nationaal Museum van Slovenië, voelde ik ineens een zeker ontzag voor de neanderthaler. Dat hij niet zo achterlijk was als vroeger werd aangenomen, dat was ik me ergens wel bewust, maar als je zo’n fluit ziet liggen, valt het muntje pas echt.

Boek: Onze vroegste voorouders