Genealogie – Betekenis en inhoud van de discipline

De term genealogie betekent geslachtskunde en duidt op de leer van de familiestambomen. Maar het betekent nog meer. Wat is de exacte betekenis van genealogie en hoe ziet deze wetenschap er in hoofdlijnen uit?

Genealogieën zijn al van zeer oude datum. Reeds in de Oudheid kwamen geslachtsregisters veel voor. Denk aan de Bijbel (bijvoorbeeld in Genesis 5, Mattheüs 1 of Lukas 3), maar ook aan de Griekse dichter-chroniqueur Hesiodus stelde genealogieën van godenfamilies samen in een Godenstamboom.

Betekenis van genealogie

De term genealogie is afkomstig uit het Grieks en betekent letterlijk ‘geslachtskunde’ of geslachtsregister. Genealogie kan op twee zaken duiden:

1. De wetenschap die zich bezighoudt met stamboomonderzoek cq. de verwantschap van geslachten.
2. Een genealogisch overzicht van het complete nageslacht via de mannelijke lijn van een bepaald persoon, lees: een mannelijke stamvader, of een echtpaar.

Genealogie als wetenschap

Genealogie wordt door veel mensen als hobby bedreven. Via regionale archieven, online genealogische gegevens, de heraldiek en/of krantenarchieven als Delpher zetten mensen dan hun eigen familiestamboom in elkaar. Hierbij is het van groot belang om te weten op welke plekken er informatie gezocht moet worden en wat specifieke termen uit de genealogie die gebruikt worden, betekenen.

Jargon

Genealogisch begrip	Betekenis
Kwartierstaat	Een genealogisch overzicht van alle voorouders van een bepaald persoon.
Naam-genealogie	Een genealogisch overzicht van mensen met dezelfde familienaam.
Burgerlijke Stand	Officiële registers met geboorte-, huwelijks- en overlijdensaktes, zoals ingevoerd door Napoleon Bonaparte in 1811. In tegenstelling tot het bevolkingsregister geeft de Burgerlijke Stand alleen momentopnames. Deze aktes gelden als de juridische grond voor het bepalen van iemands iemands daadwerkelijke naam, geboortedag, huwelijk en sterfdatum.
Attestatie	Het bewijs van lidmaatschap dat een kerklid van de kerenraad ontving als hij/zij naar een andere woonplek verhuisde of elders trouwde. Dit werd vermeld in lidmatenregisters (‘Met attestatie vertrokken naar/ingekomen uit’) en trouwboeken (‘Getrouwd met attestatie van’).
Patriciaat	Benaming voor de adellijke families die met name in de Republiek van de zeventiende en achttiende eeuw als een soort kliek (regenten) de politieke macht handen hadden. De geschiedenis van deze mensen met blauw bloed is vaak goed vastgelegd in genealogische ‘blauwe boeken’ en geschiedeniboeken.

Genealogie noopt tot kritisch onderzoek

De genealogie is in het verleden, met name in de Oudheid, Middeleeuwen en vroegmoderne tijd, vaak misbruikt door koningen, regenten en mensen met pretenties om hun koninklijke afstamming te legitimeren. Een beroemd voorbeeld is een stamboom waarin mensen hun afkomst terugbrengen op keizer Karel de Grote, de ‘vader van Europa’.

Dit gegeven maakt kritisch genealogisch onderzoek noodzakelijk. Vooral als het gaat om de periode vóórdat de Burgerlijke Stand in Nederland geïntroduceerd werd, dus 1811. Zo zijn veel geslachtsregisters in geschiedwerken onbetrouwbaar. Een ‘fraai’ voorbeeld is de samenwerking in de Gouden Eeuw, in de jaren 1650, tussen de heraldische schilder Jacob Colijns (1614-1686) en de dichter Joost van den Vondel (1587-1679). Beide kunstenaars verkeerden in financieel zwaar en besloten samen te werken om – in ruil voor flink wat geld – de stamboom van de burgemeestersfamilie De Graeff te vervalsen. Dit soort draconische vervalsingen legden nogal wat mensen in de luren.

Verder lezen: Artikelen over genealogie
Of bekijk: Een genealogisch slagveld?
Overzicht van boeken over genealogie en stamboomonderzoek

Bronnen ▼