Dark
Light

Johannes Thysius (1622-1653) – En de eerste openbare bibliotheek van Nederland

Een kamer gevuld met de mooiste boeken
Auteur:
3 minuten leestijd
Johannes Thysius (1622-1653) - En de eerste openbare bibliotheek van Nederland
Johannes Thysius (1622-1653) - En de eerste openbare bibliotheek van Nederland

De Leidse jurist Johannes Thysius (1622-1653) was geen grote geleerde, maar had wel invloed op de Nederlandse wetenschap. Hij liet een indrukwekkende bibliotheek na met duizenden wetenschappelijke boeken, die de eerste door een privéverzamelaar gestichte publieke bibliotheek in de Nederlanden zou worden, in 1657. Historica Esther Mourits schreef een fraaie dissertatie over Thysius’ boekencollectie, waarop ze op 14 december 2016 aan de Universiteit Leiden promoveerde: Een kamer gevuld met de mooiste boeken (Uitgeverij VanTilt, 2016).

Thematiek en opbouw

Bibliotheca Thysiana in 2003
Bibliotheca Thysiana in 2003. Bron: RCE
In haar proefschrift – prachtig vormgegeven en geïllustreerd in de handelseditie – beschrijft Esther Mourits het ontstaan van Thysius’ collectie, die door literatuurkenner Boudewijn Büch (1948-2002) ooit werd aangeduid als ‘een echte teletijdmachine’. Belangrijk was het startschot van Thysius’ collectievorming toen hij in 1635 als erfenis de boekencollectie van zijn oom Jacobus Thysius, hoogleraar geschiedenis, in bezit kreeg.

Mourits laat zien dat Johannes Thysius een ongrijpbare figuur was. Hij was voortdurend bezig met boeken, maar zelf lezen of studeren deed hij nauwelijks. Thysius was gesteld op status en rijkdom en leefde een comfortabel leven, maar investeerde zijn geld hoofdzakelijk in de aankoop van boeken om zo de studie van anderen te faciliteren. Thysius’ verzamelwoede leverde een uitgebreide bibliotheekcollectie op, die met kunde en zorg was samengesteld en waarvan de inhoud wetenschappelijk gezien representatief was voor zijn tijd.

Bijzonder was niet alleen de diversiteit van de collectie – deze bevatte boeken over onder meer geschiedenis, astronomie, letteren, theologie, cartografie, anatomie en muziek – , maar ook de taalkundige diversiteit. Tijdens een grand tour door Engeland en Frankrijk van 1646 tot 1648 schafte Johannes Thysius een keur aan boeken aan. Zijn collectie bevatte Engelse, Franse, Duitse, Latijnse, Griekse, Hebreeuwse en Arabische boeken en ook een Chinees boek.

De bibliotheek van Thysius, de Bibliotheca Thysiana, bestaat nog steeds en is gevestigd aan de Rapenburg 25 in Leiden. Toch is over de bibliotheek nog nauwelijks iets gepubliceerd. Mourits:

“Hoewel de Bibliotheca Thysiana al meer dan 350 jaar geleden is gesticht, is er bijzonder weinig over gepubliceerd. (…) De auteurs hebben zich meestal beperkt tot een kort historische overzicht.” (13)

Esther Mourits schetst de ontstaansgeschiedenis en de aard van de boekenverzameling van Johannes Thysius. Ze volgt Thysius via de wereld waarin hij leefde, de reizen die hij maakte, zijn levensstijl en zijn nalatenschap aan boeken. Daarna typeert ze de collectie van de bibliotheek aan de hand van de wetenschapsgebieden rechten, geneeskunde en geschiedenis. Het boek is vlot geschreven, bevat prachtige illustraties van de bibliotheek en de boeken, en is voorzien van een notenapparaat, literatuurlijst en personenregister.

Engelse dans uit het Luitboek van Adriaen Smout; eigendom van Bibliotheca Thysiana
Engelse dans uit het Luitboek van Adriaen Smout; eigendom van Bibliotheca Thysiana

Johannes Thysius: genieter, boekenverzamelaar en geschiedenisfan

We leren Johannes Thysius in Mourits’ dissertatie onder meer kennen als een levensgenieter, boekenverzamelaar en geschiedenisfan. Thysius stamde uit een rijke familie en was niet ongevoelig voor status en eer. Hij liet zich op schilderijen graag met afbeeldingen van het familiewapen omringen.

Thysius was verder een groot paardenliefhebber en bezat een collectie muziekinstrumenten die hij ook uitbreidde via buitenlandse reizen. Tevens was hij in het bezit van een omvangrijke verzameling dure kleding. Toen hij begin oktober 1653 stierf – hetgeen hij voelde aankomen gezien het opstellen van zijn testament op 29 september 1653 – bleek uit zijn laatste wil dat hij zijn boekencollectie ter beschikking van de wetenschap zou stellen:

“Van alle waardevolle bezittingen waarmee Thysius zich graag omringde, behielden alleen de boeken voor hem hun waarde ook na het einde van zijn leven.” (82)

Enkele werken uit Thysius’ historische collectie

Een kamer gevuld met de mooiste boeken
Een kamer gevuld met de mooiste boeken
In de collectie wetenschappelijke werken van Thysius bevonden zich honderden waardevolle geschiedkundige boeken. Waaronder een exemplaar van Methodus ad facilem historiarum cognitionem (1566) van de Franse politiek filosoof Jean Bodin (1530-1596), een van de belangrijkste handboeken voor de studie van de Renaissance.

De bibliotheekcollectie maakt duidelijk dat Johannes Thysius een groot geschiedenisliefhebber was. In zijn historische collectie bevindt zich veel meer moois, zoals het werk Apologia van de humanist Desiderius Erasmus (1466-1536), de Oeuvres van de Franse humanist François Rabelais (ca.1483-1553) en Het licht der zee-vaert van de Nederlandse cartograaf en globemaker Willem Jansz. Blaeu (1571-1638), ook bekend van zijn atlassen en kaarten – met name de Atlas Maior uit 1662.

Mourits vervolgt:

Het is niet zeker of Thysius het soort kennis dat door de boeken in de catalogusrubriek ‘libri historici’ wordt belichaamd zelf als ‘geschiedenis’ zou hebben aangemerkt. De catalogus is niet zijn eigen werk, maar dat van boekverkoper Franciscus de Heger.” (205)

Boek: Een kamer gevuld met de mooiste boeken – Esther Mourits

Bekijk dit boek bij:

Bekijk dit boek bij Historiek Geschiedenisboeken

Enne Koops (1978-2023) was historicus en docent geschiedenis en maatschappijleer aan het Rietschans College in Ermelo. Zijn interesse ging uit naar onderwerpen als religie- en cultuurgeschiedenis, oorlogen, migratie, en de geschiedenis van Noord-Amerika, Nederland en Duitsland. Publiceerde vele artikelen op Historiek. Zie ook: In memoriam

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 50.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.015 actieve abonnees)


Donateurs ondersteunen ons project en dragen direct bij aan de uitbreiding van ons archief.

Meer informatie

×