Nederland heeft heel wat populaire ministers van Financiën gekend. De meesten waren christendemocraat (Colijn, Zijlstra, Ruding bijvoorbeeld) of PvdA’er (Lieftinck, Kok, Dijsselbloem). Maar de langstzittende bezat een lidmaatschapskaart van de VVD. Gerrit Zalm was bewindsman op het betreffende departement in Paars I en II en bovendien in Balkenende II, in totaal meer dan twaalf jaar.
Daarnaast was hij ook nog fractievoorzitter en partijleider tijdens Balkenende I in 2002.En misschien ook nog wel in de eerste jaren daarna. Over de situatie bij de liberalen bestond onder het fractievoorzitterschap van Jozias van Aartsen namelijk een beetje onduidelijkheid.
In 2006 verliet Zalm de politiek, maar hij raakte niet uit beeld bij de massa. Hij werd voorzitter van de raad van bestuur van het bankconcern ABN Amro. Ook dat deed hij over het geheel genomen succesvol, maar helemaal zonder schandalen vervulde hij die job niet. Hij geldt als verdachte van betrokkenheid bij een witwasaffaire, waarnaar het Openbaar Ministerie nog onderzoek doet.
Zalm werd geboren in 1952 in Enkhuizen. Hij kwam uit een relatief eenvoudig milieu: zijn vader was kolenhandelaar, een broer marktkoopman. Zalm studeerde met veel succes economie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Zijn politieke carrière begon hij als lid van de PvdA. In die periode werd hij nog eens opgepakt wegens illegaal plakken, wat hem op een bescheiden geldboete kwam te staan. In 1980 verliet hij de sociaaldemocratische partij omdat haar financieel-economische beleid hem niet aanstond. Hij werd later lid van de VVD.
Centraal Planbureau
Erg actief was hij in die hoedanigheid niet. Zalm werkte (vanaf 1975) als ambtenaar bij het ministerie van Financiën en later bij dat van Economische Zaken. In 1988 ging hij aan de slag bij het Centraal Planbureau, waar hij een jaar later tot directeur promoveerde.
Inmiddels had Zalm al de reputatie weten op te bouwen van een bekwame en handige minister. Bij het aantreden van het kabinet introduceerde hij de Zalmnorm. Dit trendmatig begrotingsbeleid (zoals de officiële naam luidt) hield in dat de overheidsuitgaven niet hoger mochten zijn dan een vooraf bepaald plafond. Inkomstenmeevallers verdwenen in de schatkist; tegenvallers werden niet opgevangen door extra bezuinigingen. Deze manier van werken creëerde rust aan het begrotingsfront, waar eerder het saldo van inkomsten en uitgaven bepaalde of ‘ombuigingen’ noodzakelijk waren.
Zalm was niet alleen deskundig, hij gold ook als een lachebekje, wiens geschater nog nadreunt in menig oor. Met de doorgaans wat zure premier Wim Kok vormde hij een nogal contrasterend duo. Een van zijn bekendste optredens vond plaats in 1997, toen de Tweede Kamer een motie aannam over de ov-studentenkaart. De parlementaire geluidsinstallatie liet het afweten, maar voor Zalm vormde dat geen probleem.
‘We voeren hem niet uit!’
…brulde hij uitdagend door de vergaderzaal, met de motie zwaaiend. Hij veroorzaakte hiermee algehele hilariteit.
‘We voeren hem niet uit!’
Tegen de plinten
Zalm werd ook minister van Financiën in Paars II. In die periode vocht hij menig conflict uit met PvdA-fractievoorzitter Ad Melkert, die – anders dan de minister van Financiën – van mening was dat ‘het geld tegen de plinten klotste’.
Na de opkomst van Pim Fortuyn, die VVD-leider Hans Dijkstal de kop kostte, werd Zalm fractievoorzitter. Die baan lag hem minder, zodat hij na zo’n anderhalf jaar weer aantrad als minister van Financiën in Balkenende II. Toen de premier in 2004 naar het ziekenhuis moest met een ernstige voetinfectie nam hij als vicepremier diens post waar. Hij deed het voorkomen of hem dat nauwelijks moeite kostte.
In 2017 was hij nog even informateur van wat later Rutte III zou worden. Heel veel tempo in de vorming van dit kabinet wist hij niet te bewerkstelligen. Wel schijnt hij tijdens de besprekingen nog een rookruimte geregeld te hebben. Want roken behoorde, naast whisky drinken en flipperen, tot zijn belangrijkste hobby’s.
