Het begrip Gesamtkunstwerk komen we geregeld tegen in de kunstgeschiedenis en architectuur. Het Duitse woord betekent letterlijk ’totaalkunstwerk’. Het verwijst naar een kunstvorm waarin verschillende disciplines samenkomen. Muziek, beeldende kunst, literatuur en architectuur kunnen dan bijvoorbeeld gezamenlijk een totaalervaring te bieden.
Voor de herkomst van het begrip wordt vaak verwezen naar de Duitse componist Richard Wagner. Hij leende het woord echter weer van de esoterische filosoof Karl Friedrich Eusebius Trahndorff, die het begrip in 1827 voor zover bekend als eerste gebruikte, in zijn werk Ästhetik oder Lehre von Weltanschauung und Kunst.
Voorbeelden
Wagner vond dat opera een ’totaalkunstwerk’ moest zijn waarin muziek, tekst, toneel en zang naadloos samenkwamen. Het idee had hierna ook invloed gehad op andere kunstvormen, zoals theater, film en moderne multimediale projecten. Het idee van het Gesamtkunstwerk vormde ook de kern van de beroemde Bauhaus-stroming, waar kunstenaars, architecten en ambachtslieden samenwerkten om functionele en esthetische ontwerpen te creëren die verschillende disciplines met elkaar verbond.
Een vaak aangehaald Nederlands voorbeeld is de Beurs van Berlage in Amsterdam. Bij de creatie van dit rijksmonument in Amsterdam werkte architect en naamgever Hendrik Petrus Berlage nauw samen met prominente vertegenwoordigers van verschillende andere disciplines om tot een Gesamtkunstwerk te komen. Kunstenaars als Jan Toorop en Roland Holst maakten bijvoorbeeld muurschilderingen en tegeltableaus, terwijl andere vaklieden zich bezighielden met de vervaardiging van onder meer glas-in-lood ramen, houtsnijwerk, meubilair, gordijnen en verlichting.
Ook meer historische bouwwerken, zoals bijvoorbeeld de Notre Dame in Parijs of de kathedraal van Chartes, worden weleens aangemerkt als Gesamtkunstwerk.
