Geschiedenis van de SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij)

Op 24 april 1918 werd in Middelburg de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) opgericht. De orthodox-christelijke (reformatorische) partij wil politiek bedrijven volgens Bijbelse normen. Een van de drijvende krachten achter de oprichting van de partij was de gereformeerde dominee Gerrit Hendrik Kersten uit Yerseke.

Oprichting

“Kersten en zijn politieke vrienden waren van mening dat noch de bestaande christelijke partijen, noch andere partijen, zoals de liberalen, de gevoelens vertolkten van hen die een inrichting van het staatkundige en maatschappelijke leven beoogden, in gehoorzaamheid aan de Bijbel. De nieuwe partij was dus niet zoiets als een afsplitsing van de Anti-Revolutionaire Partij. Er was in die jaren een groep mensen die de gereformeerde belijdenis van harte onderschreef, maar politiek dakloos of liberaal georiënteerd was. Deze groep kon nu terecht bij de SGP, die niet úit, maar náást de partij van Kuyper en Colijn is ontstaan.”

In het jaar van oprichting deed de partij al mee aan de Tweede Kamerverkiezingen. Een zetel werd toen echter nog niet behaald. Vier jaar later wonnen de gereformeerden wel een zetel en trad dominee Kersten namens de SGP toe tot de Tweede Kamer. Tot 14 september 1945 zat hij vervolgens in het parlement. Kersten maakte zich onder meer hard voor het christelijk onderwijs op reformatorische grondslag.

Nacht van Kersten

Bekend is Kersten vooral dankzij de naar hem vernoemde Nacht van Kersten (1925), waarbij het kabinet Colijn I ten val kwam. Kersten had tijdens de behandeling van de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken een amendement ingediend voor opheffing van het Nederlandse gezantschap bij het Vaticaan. Doordat het amendement gesteund werd door drie leden van coalitiepartij CHU, kwamen de verhoudingen in de Kamer op scherp te staan, met uiteindelijk dus een val van het kabinet tot gevolg.

Later dat jaar behaalde de partij voor het eerst een tweede zetel en nam dominee Pieter Zandt naast Kersten zitting in de Kamer.

Kersten in de oorlog

In 1946 mocht Kersten van de na-oorlogse Zuiveringscommissie niet terugkeren in het parlement. De commissie nam het de SGP-voorman met name kwalijk dat die tijdens de Tweede Wereldoorlog verzet tegen de bezetter had afgekeurd. Kersten had de oorlog gezien als een soort oordeel Gods, dat de Nederlands deels over zichzelf hadden afgeroepen, onder meer door de zondagsontheiliging. Na de oorlog is de houding van Kersten wel eens als antisemitisch bestempeld. Kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zei hij in de Kamer bijvoorbeeld over Joodse vluchtelingen:

“Zij hebben niet alleen de macht, maar de Joden eigenen zich ook het kapitaal toe, dat zij beheersen; (…) doch de vrijmetselarij (…) en het communisme, dat in de Joden ontzaglijke macht heeft, noopt meermalen om tegen hen positie te kiezen.”

Herman van Beek schreef in 2007 een scriptie over Kersten. In een interview in het Reformatisch Dagblad zei hij destijds:

“Op grond van zijn preken, artikelen en partijtoespraken constateer ik dat de SGP-voorman Joden behandelde op grond van vooroordelen. Op cruciale momenten, zoals bij Jodendeportaties, zweeg hij. Hij moet het hebben gezien hoe de Joden in Rotterdam vanuit Loods 24 werden gedeporteerd naar Westerbork. Hij liet geen protest horen.”

Na de oorlog

Dominee Kersten werd in 1946 als fractievoorzitter opgevolgd door Pieter Zandt. Na diens overlijden in 1961, waren achtereenvolgens Cor van Dis (1961-1971), dominee Hette Abma (1971-1981) en de ingenieurs Henk van Rossum (1981-1986) en Bas van der Vlies (1986-2000) fractievoorzitter van de SGP. Op dit moment wordt de drie zetels tellende SGP-fractie geleid door Kees van der Staaij.

De SGP doet het electoraal traditiegetrouw goed in Zeeland, grote delen van de Veluwe en verschillende (voormalige) vissersdorpen. Voorbeelden van ‘SGP-gemeenten’ zijn Urk, Reimerswaal, Staphorst, Tholen, Nunspeet en Neder-Betuwe. Met name in behoudende protestantse kerken zitten veel SGP-stemmers.

De partij maakte nooit onderdeel uit van een kabinet. Sinds 2010 hielp de SGP, dat zich doorgaans constructief wenst op te stellen, kabinetten wel enkele keren aan een meerderheid in de Eerste Kamer. Volgers typeren de SGP als een conservatieve pro life-partij. De SGP maakt zich vaak sterk voor het gezin, het bedrijfsleven en is voorstander van een kleine overheid. Abortus en euthanasie worden door de SGP afgewezen.

Europa

Sinds 1979 doet de SGP (aanvankelijk in samenwerking met het toenmalige GPV en de RPF en tot 2019 met de ChristenUnie) mee aan verkiezingen voor het Europees Parlement. In 1984 behaalde de partij hier voor het eerst een zetel, die werd ingevuld door Leen van der Waal. In Europa hield hij zich met name bezig met binnenscheepvaart, landbouw en milieu. Op dit moment zit Bert-Jan Ruissen namens de SGP in het Europees Parlement. De Eurofractie van SGP heeft zich aangesloten bij de antifederalistische fractie van Europese Conservatieven en Hervormers (ECR).

Vrouwen in de SGP

De positie van vrouwen is een heikel punt binnen de SGP. In het eerste verkiezingsprogramma uit 1918 wees de partij het vrouwenkiesrecht volledig af en toen het actief vrouwenkiesrecht in 1922 toch werd ingevoerd, riep men vrouwen op om, ondanks de opkomstplicht, niet te gaan stemmen. Pas in 1989 liet de partij in het beginselprogramma opnemen dat vrouwen zelf moeten bepalen of zij gaan stemmen of niet. Die opmerking wordt voorafgegaan door een duidelijke stelling:

“De opvatting van het vrouwenkiesrecht voortkomend uit een revolutionair emancipatiestreven, strijdt met de roeping van de vrouw. Dat laatste geldt ook voor het zitting nemen van de vrouw in politieke organen, zowel vertegenwoordigende als bestuurlijke. De vrouw zij in haar eigen consciëntie overtuigd of zij haar stem kan uitbrengen met inachtneming van de haar door God gegeven plaats.”

“Gods Woord leert dat man en vrouw krachtens de scheppingsorde een eigen specifieke, van elkaar onderscheiden roeping en plaats hebben ontvangen. In deze orde is de man het hoofd van de vrouw. Maatregelen ter erkenning van de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen worden positief beoordeeld. Elk emancipatiestreven dat de van God gegeven roeping en plaats van mannen en vrouwen miskent, is revolutionair en moet krachtig worden bestreden.”

De partij wijst er in het programma verder op dat mannen en vrouwen “volstrekt gelijkwaardig” zijn, maar “niet gelijk”. Beiden hebben eigen verantwoordelijkheden en een eigen “scheppingsopdracht”. Voor de SGP is bijvoorbeeld Bijbelvers 1 Korinthe 11:3 van belang, waar staat dat Christus​ het hoofd van de man is, de man het hoofd van de vrouw en God het hoofd van ​Christus. Veel SGP’ers vinden vandaag de dag nog altijd dat politieke functies alleen door mannen kunnen worden ingevuld. Maar er is wel een verandering gaande.

Lidmaatschap vrouwen

Bij oprichting was de SGP overduidelijk een mannenpartij. Omdat de statuten niet waterdicht waren, konden in 1984 echter toch enkele vrouwen lid worden. In 1993 legde de SGP expliciet vast dat vrouwen geen lid konden worden. In deze periode probeerden verschillende gereformeerde vrouwen lidmaatschap zelfs via de rechter af te dwingen. In een poging een einde te maken aan de discussie bepaalde de SGP in 1996 dat vrouwen voortaan “buitengewoon lid” konden worden. Dit hield in dat ze wel vergaderingen mochten bijwonen, maar niet mochten deelnemen aan stemmingen. Representatieve functies en kandidatuur voor vertegenwoordigende organen bleven ook taboe.

In 2006 werd ook het gewone lidmaatschap opengesteld voor vrouwen. Dit betekende echter nog niet dat vrouwen ook in aanmerking kwamen voor politieke ambten.

Vrouwen op de SGP-kieslijst

De Hoge Raad bepaalde in 2010 dat de SGP vrouwen niet meer mocht weren van de kieslijst. Dit zou namelijk in strijd zijn met het VN-vrouwenverdrag.

Lilian Janse-van der Weele uit Vlissingen werd in augustus 2013 de eerste vrouw die in de SGP gebruik maakte van het passief kiesrecht en zich kandideerde als lijsttrekker. Dit nadat duidelijk was geworden dat de lokale afdeling moeite had kandidaten te vinden. Meerdere mannen uit Vlissingen hadden het lijsttrekkerschap al geweigerd. De afdeling ging uiteindelijk – met 23 stemmen tegen 14 – akkoord met de kandidatuur van Janse. Een jaar later trad ze toe tot de gemeenteraad van Vlissingen, waarmee ze de eerste gekozen vrouwelijke SGP-volksvertegenwoordiger SGP werd.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018, precies een eeuw na oprichting van de partij, staan in ten minste zeven gemeenten vrouwen op SGP-lijsten. Alleen in Amsterdam (Paula Schot) en Vlissingen (Lilian Janse) staan de vrouwen op een verkiesbare plaats.

Bronnen ▼