Geschiedenis van bordspellen

Mensen die mij beter kennen, weten dat ik in mijn vrije tijd graag gezelschapsspellen speel. De combinatie van strategisch inzicht, een gezonde dosis geluk, de kans om je vrienden “de loef af te steken” en vooral het sociale aspect zorgen ervoor dat het voor mij een waardevolle hobby is.

Het zette mij echter aan het denken over de geschiedenis van bordspellen. Hoe lang bestaan ze al? Wat is hun achtergrond? Waren deze spellen uitsluitend bedoeld als tijdverdrijf… of zat er meer achter?

De oudste bewijzen van het bestaan van bordspellen zijn terug te vinden op diverse sites van ’s werelds oudste beschavingen: Mesopotamië & Egypte.

Deze antieke spellen kunnen gegroepeerd worden onder de naam “Mancala”-spellen (tel en zaaispelletjes). Om dit spel te kunnen spelen, had je in principe niet meer nodig dan een paar zaadjes en een zachte ondergrond om kuiltjes in te maken.

Toch werden er ook Mancala-spelborden vervaardigd. Waar het “gewone volk” zich tevreden moest stellen met vaak eenvoudige versies van gezelschapsspellen (gemaakt van aarde, steen of hout), had de heersende klasse op haar beurt uniek vervaardigde bordspellen gesneden uit ivoor, marmer en andere kostbare materialen. De oudste bekende Mancala-spelborden (6900 BC) zijn opgegraven in de Beidhasite in Jordanië in 1966 en kunnen daarom gezien worden als één van de oudste gekende bordspellen ter wereld.

Tegenwoordig is het spel nog steeds enorm populair in grote gebieden van Afrika.

Egypte

Het spel “Senet” was op haar beurt een bekend bordspel in het oude Egypte. Het spelbord bestond uit dertig vierkante vakjes en het was de bedoeling om als eerste je pionnen precies op vakje nummer dertig te krijgen. Degene die erin slaagde om dit als eerste met al zijn pionnen te doen, was de winnaar.

De oudste gevonden versie dateert van ongeveer 3050 BC. Waar de armen zelf hun spelborden in het zand moesten krassen, bezat de elite opnieuw prachtig versierde spelborden gemaakt van ivoor, plateelwerk of zeldzame houtsoorten. Zo vond Howard Carter en zijn team in 1922 een prachtig uitgevoerd exemplaar in de graftombe van Toetanchamon.

Religieuze Connotatie?

Een plausibele uitleg, maar volgens sommige historici zat er duidelijk veel meer achter.

Sterker nog: volgens hen speelden bordspellen met een hoge geluksfactor een belangrijke rol in religieuze ceremonieën en waren ze sterk verweven met waarzeggerij en het voorspellen van belangrijke gebeurtenissen (waarbij de positieve afloop van het spel een soort “omen” was voor de toekomst). Zo werden bordspellen een houvast in onzekere tijden en boden ze raad waar nodig: Zal de jacht morgen goed zijn? Moeten we ten strijde trekken? Hoe zal het gesteld zijn met de oogst?

Historische documenten maken duidelijk dat Senet (Senet betekent ook “overlijden”) eveneens sterk gelieerd was aan religieuze rituelen in de Egyptische cultuur. Diverse gevonden wandschilderingen van het spel portretteren namelijk solospelers of illustreren spelers tegen een “goddelijke tegenstander” waarbij het bordspel het lot van de overledene lijkt te bepalen. De naam van het spel, en het feit dat het gevonden werd in graftombes, verraadt ook enigszins dat het gespeeld moest worden op de reis van de overledene naar het hiernamaals. Concluderend kan men zeker stellen dat Senet sterk magische en rituele elementen bevatte.

Een ander voorbeeld vinden we terug in het Japan van de vijftiende eeuw. Sugoroku was een thematisch gekruid bordspel met een duidelijke Boedhistisch-religieuze doctrine. Onderzoek suggereert dat het bordspel een rol vervulde in het monastieke leven van Boedhistische tempels in de vijftiende eeuw.

Priesters gebruikten Sugoroku namelijk om neofieten (bekeerlingen) duidelijk te maken hoe menselijke zwaktes finaal konden overwonnen worden om zo het paradijs en het eeuwige geluk te bereiken.

Zo zie je maar: de oorsprong van je favoriete hobby heeft een rijkere geschiedenis dan je dacht.

~ Johannes Teerlinck – VigorClius