Het Koninkrijk Groot-Brittannië bereikte in het bestand een aanzienlijke uitbreiding van zijn koloniale gebieden, waarvan de meeste intussen verloren zijn gegaan of zelfstandigheid hebben gekregen. Eén kolonietje is tot nu toe echter onaantastbaar gebleven: Gibraltar, een kale rots van 426 meter hoog in het zuiden van Spanje, met een oppervlakte van slechts 6,8 vierkante kilometer en nu 29.000 inwoners. In de klassieke literatuur één van de twee Zuilen van Hercules. Het Marokkaanse Atlasgeberge ‘aan de overkant’ is vaak zichtbaar.
Een Nederlands-Engelse troepenmacht had de rots in 1704 veroverd tijdens de Spaanse Successieoorlog. Het Verdrag van Utrecht bracht Gibraltar ‘voor altijd’ onder Britse heerschappij. Het schiereiland was van groot strategisch belang, omdat vanaf de rots de toegang tot de Middellandse Zee kon worden gecontroleerd.
Omstreden bezoek
In juni brengt de Britse prins Edward een (al geruime tijd geleden aangekondigd) bezoek aan de rots, en daarom gaat de Spaanse koningin Sofia vandaag (vrijdag 18 mei) opeens niet naar de jubileumlunch van de Britse koningin Elisabeth II, die zestig jaar op de troon zit. Prins Philip verheugde zich trouwens toch al niet meer op een gezamenlijke conversatie over jachtpartijen met koning Juan Carlos. Maar Sophie zelf leek alweer te zijn vergeten dat Marokko in 2007 heftig protesteerde toen het Spaanse koningspaar een bezoek bracht aan de net zo omstreden Spaanse enclaves Ceuta en Melilla.
Strategisch
Sinds 1830 is de rots een Britse kroonkolonie. Gibraltar geniet zelfbestuur op gebied van binnenlandse zaken en rechtspraak. Groot-Brittannië is verantwoordelijk voor het buitenlandse beleid. Een gouverneur vertegenwoordigt de Britse kroon.
Het strategische belang heeft de rots in de loop van de tijd veranderd in een gatenkaas, waarin een groot militair complex werd gevestigd. De rots stond tijdens de Tweede Wereldoorlog symbool voor Engelse moed en vastberadenheid. Vanuit haven en baai opereerden sterke vlooteenheden en werden grote konvooien van vracht- en troepentransportschepen naar hun bestemming gedirigeerd. Rond 225 Engelandvaarders bereikten Groot-Brittannië via Gibraltar.
Isolement
Toen de Rots in 1954 250 jaar in Engels bezit was, kwam koningin Elisabeth naar Gibraltar om deel te nemen aan de festiviteiten. Dat werd haar door de Spaanse generalissimo Franco zo kwalijk genomen, dat hij de claim van Spanje op het schiereiland herhaalde. Hij begon een blokkade die vervolgens dertig jaar stand zou houden.
In 1967 werd er in Gibraltar een referendum gehouden, waaruit bleek dat een overgrote meerderheid van de inwoners onder Brits bestuur wilde blijven (12.138 stemmen tegen, 44 voor op de vraag of Spanje het bestuur over het schiereiland zou moeten krijgen). Daarna kreeg Gibraltar in 1969 een autonome status. In antwoord daarop sloot Spanje de grens helemaal en werden alle communicatiemogelijkheden naar Gibraltar afgebroken – zelfs water moest toen worden ingevoerd. Voordat Spanje in de EU kwam werd de grens in 1982 deels weer heropend en in 1985 helemaal.
Maar Spanje heeft kennelijk weer genoeg van de status quo. Er zijn meer tekenen van verzet. Zo kondigde de burgemeester van het grensstadje La Linea vorig jaar een tolheffing van 5 euro aan voor ‘de miljoenen bezoekers die elk jaar door onze stad reizen op weg naar de Britse kolonie’. Omgekeerd voeren Gibraltarezen campagne om dan niets meer in La Linea te kopen.
Toeristische attractie
De eerste keer dat ik Gibraltar zag was uit de verte, vanaf de zuidelijke bergen in Spanje. Dat was in de jaren zeventig, en de grens naar het schiereiland zat potdicht. Het was toe een soort van ‘verboden vrucht in de verte’. Wie het eiland tegenwoordig nadert moet trouwens opletten: verkeersborden naar ‘Gibraltar’ ontbreken nagenoeg.
Voor de meeste toeristen van het ogenblik vormt Gibraltar een bezienswaardigheid . De bus of auto blijft meestal achter aan de Spaanse kant van de grens. Dan volgt – ondanks de EU – een ‘ouderwetse’, soms grondige grenscontrole (ook terug, op belastingvrije limieten). Daarna kom je ‘Engeland’ binnen; alleen rijden de auto’s hier rechts (sinds 1929).
Het is een kosmolopitische stad met pubs, tapasbars, synagogen, anglicaanse en katholieke kerken, rode telefooncellen, keppeltjes, djellaba’s, Marokkaanse kiosken, Italiaanse schoenwinkels, een Britse brievenbus enzovoort, waar je soms Brits wisselgeld terug krijgt. Veel bezoekers komen niet verder dan Main Street; een typisch Engelse winkelstraat met belastingvrije winkels voor tabak, juwelen, horloges, elektronica, drank, parfum en camera’s. Maar dan blijft die ‘rots’ je toegrijnzen en er zijn tal van mogelijkheden om die te ontdekken.
De beste manier is een ‘Rock Tour’ langs de belangrijkste bezienswaardigheden: de grotten van St. Michaels Cage; grotten, holen en geologische formaties inclusief stalagmieten en stalagtieten, de botanische tuinen en her en der magnifieke vergezichten, Europe Point, de zuidpunt (niet van Europa!) met vuurtoren en moskee, geschonken door Saoedi-Arabië. De rots herbergt musea en een deel van de historische militaire ‘inhoud’ is toegankelijk.
Apen
En natuurlijk de enige vrij levende groep Berberapen in heel Europa, die verantwoordelijk is voor de Britse heerschappij over het schiereiland. Want volgens het bijgeloof komt er een einde aan de Britse bestuur als de apen van de rots verdwijnen. Dat dreigde in 1942, toen er nog maar zeven over waren. Daarom liet Churchill vanuit Marokko aanvulling overkomen.
Een andere mogelijkheid is de kabelbaan. Die brengt je naar het op één na hoogste punt van het eiland (het hoogste is militair object), met een schitterend uitzicht over de Straat van Gibraltar met tientallen schepen, west het stadje en in het oosten diep in het ravijn uitzicht op een vakantiecomplex, waar ’s middags de zon volstrekt verdwenen is. Daarna rest een schitterende wandeling van ruim een uur naar beneden (andersom is niet aan te bevelen).
De eerste keer dat ik die kabelbaan koos zat onderweg naar boven een jonge vrouw ontspannen een banaantje te pellen. Toen de lift boven was liep ze naar de deur en wilde een eerste hap nemen. Een brutale makaak kwam uit het niets en graaide de vrucht bliksemsnel uit haar handen om hem op een rotspunt bijzonder tevreden op te peuzelen.
