De eerste niet-politieke gijzeling in Nederland

Twee criminelen, Daan Denie en Johan Brouwers, overvielen op maandag 29 januari 1973 een postagentschap in een sigarenwinkel in Den Bosch. Toen ze bijna 16.000 gulden buitgemaakt hadden, namen de twee snel de benen. Maar alles ging mis. Om uit handen van de politie te blijven besloten de overvallers uiteindelijk zelfs een gezin in gijzeling te nemen…

Behalve contanten namen de overvallers ook vijftig sigaren en een serie postzegels mee die gezamenlijk een waarde van ongeveer tienduizend gulden vertegenwoordigden. Een aanzienlijke buit dus, maar echt veel lol hadden de twee er niet van.

Onhandig

De politie was het duo namelijk al snel op het spoor. Erg handig gingen de overvallers dan ook niet te werk. Terwijl het criminele duo via de A2 zo snel mogelijk uit Den Bosch probeerde weg te komen, kwam hun vluchtauto op een verkeersplein in het Gelderse Deil zonder benzine te staan. De twee verlieten hierop de auto en liepen met jerrycans naar een tankstation. Ondertussen trof de politie de auto langs de weg aan. De agenten hadden al snel door dat het om de auto van de overvallers ging. Op de achterbank lag namelijk de complete buit van de overval…

Toen Daan Denie en Johan Brouwers terugkeerden van het tankstation en agenten bij hun auto zagen staan, besloten ze zich snel weer uit de voeten te maken. Met een vuurwapen dwongen ze een automobilist te stoppen en namen diens auto over. De twee reden vervolgens in razend tempo richting het dorpje Enspijk, vlakbij Deil. Maar weer ging het mis. De twee reden per ongeluk een doodlopende weg in die uitkwam bij een boerderij.

In een poging alsnog uit handen van de politie te blijven besloten ze het gezin in deze boerderij dan maar in gijzeling te nemen. Volgens sommige bronnen zou het daarmee gaan om de eerste, niet-politieke, gewapende gijzeling in Nederland.

De gijzelnemers waren overigens geen onbekenden van de politie. Enkele maanden voor de overval in Den Bosch waren de twee kompanen ontsnapt uit de gevangenis in Scheveningen.

Omsingeling

In de boerderij in Enspijk bevonden zich op het moment dat de twee overvallers arriveerden drie personen. Boer Smits, zijn vrouw Gerritje en hun dochter. De politie had al snel dat de gijzelaars zich in de boerderij hadden verschanst en besloot tot een omsingeling over te gaan.

Omdat de gijzelnemers over vuurwapens beschikten, werden er honderd goed bewapende politieagenten rond de boerderij in stelling gebracht. Daarnaast posteerde men twee YP-408-pantserwagens van het regiment Van Heutsz uit Den Bosch op een zichtbare plek in de buurt van de woning. Het was de bedoeling dat de pantserwagens een demotiverend effect zouden hebben op de gijzelnemers. Na de gijzeling laaide er echter een discussie op over het gebruik van de wagens. Volgens sommigen hadden deze de zaak onnodig geprovoceerd. Een procureur-generaal liet kort na de gijzeling echter weten dat de operatie zonder de inzet van de pantserwagens volgens hem nooit zo snel tot een eind was gekomen.

De media was al snel op de hoogte van de overval en de daaropvolgende achtervolging en gijzeling. Verslaggevers van radio en televisie slaagden er zelfs in telefonisch contact op te nemen met de gijzelaars en spraken ook met de gijzelnemers. Mede hierdoor kon vrijwel live verslag gedaan worden van de gebeurtenis, die uniek was voor Nederland. Gijzelingen kwamen in ons land eigenlijk nooit voor en kende men alleen van de televisie. Pas na een paar uur besloot de politie het telefoonnummer van de boerderij af te sluiten. Hierna hervatte men de onderhandelingen. Denie en Brouwers eisten een snelle vluchtauto, een gijzelaar en twee uur voorsprong op de politie, zodat ze nog enige kans zouden hebben om aan celstraf te ontkomen. Uiteindelijk werd zelfs de moeder van Daan Denie betrokken bij de onderhandelingen. Dit zorgde voor een doorbraak.

Na zevenentwintig uur onderhandelen verlieten de gijzelnemers volgens afspraak de woning. Samen met de moeder van Daan Denie, een advocaat en een ongewapende rechercheur, die hen in een Mercedes naar het ouderlijk huis van Daan in Den Haag bracht. Daan mocht hier afscheid nemen van zijn familie voordat hij aangehouden zou worden. Voorafgaand aan dit afscheid had de politie de Haagse woning bezocht en gecontroleerd of er wapens aanwezig waren. De politie liet in de woning verder enkele rechercheurs achter die een oogje in het zeil moesten houden terwijl Daan afscheid nam van zijn familie.

Toen Daan Denie en Johan Brouwers in de woning arriveerden en erachter kwamen dat daar rechercheurs aanwezig waren, werden de twee woedend en bedreigden ze de dienders met grote messen. Voor de politie was dit de druppel. Rond acht uur in de avond dwongen agenten de gijzelnemers na gebruik van traangas en granaten tot overgave, waarmee de gijzeling dus definitief tot een einde kwam.

Kort na de gijzeling werd in Nederland de Bijzondere Bijstandseenheid (BBE) opgericht. Deze eenheid, die tegenwoordig de Unit Interventie heet, valt onder de Dienst Speciale Interventies (DSI). De dienst treedt bijvoorbeeld op als arrestatieteam of wordt ingezet om gijzelingen te beëindigen.

Hoewel het gijzelingsdrama zich grotendeels afspeelde in het dorpje Enspijk, kwam de gebeurtenis in de media bekend te staan als ‘de gijzeling in Deil’ of ‘de zaak Deil’.

Stockholmsyndroom

Tegen de overvallers werd een gevangenisstraf van tien jaar geëist. In hoger beroep werden de twee uiteindelijk veroordeeld tot zeven jaar cel. Opvallend was dat de boerin die door het duo was gegijzeld, Gerritje Smits, het tijdens de rechtszitting voor Daan en Johan opnam. Ze liet de rechter weten dat het goede jongens waren en gaf hen in de rechtszaal zelfs een kus. Opvallend, maar geen unieke situatie. Het komt vaker voor dat gegijzelden tijdens een gijzeling warme gevoelens ontwikkelen voor de gijzelnemers. Dit wordt ook wel het Stockholmsyndroom genoemd, naar aanleiding van een gijzeling in Stockholm (1973) waar ook iets dergelijks gebeurde.

In de boerderij in Gelderland was de situatie ten tijde van het drama aanvankelijk nog zeer gespannen geweest. Maar na verloop van tijd werd kalmeerde iedereen wat en uiteindelijk ontstond zelfs een wat gemoedelijke sfeer. Tijdschrift Panorama schreef daarover later:

De verstandhouding tussen de overvallers en de familie Smits wordt steeds hartelijker. D. en B. vertellen grappen, zoeken ruim een uur naar de leesbril van mevrouw Smits en halen zelfs de katten binnen die op een vast uur hun eten moeten hebben. De familie voelt zich op den duur meer geïntimideerd door politie en leger dan door de gijzelnemers.

Oorspronkelijk, in licht gewijzigde vorm, gepubliceerd op 29 januari 2008

Bronnen ▼