De zeventiende december 1939 liet kapitein Hans Langsdorff de trots van de Duitse “Kriegsmarine”, het slagschip “Graf Spee” in het estuarium van de Rio de la Plata nabij de havengeul van de Uruguayaanse hoofdstad Montevideo tot zinken brengen. Drie dagen later pleegde hij in Buenos Aires zelfmoord.
Biografie van een bijzonder man
Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog kreeg Langsdorff het bevel om met de “Graf Spee” koers te zetten naar de zuidelijke Atlantische Oceaan. Kort daarna verklaarden Groot-Brittannië en Frankrijk de oorlog aan Duitsland, als gevolg van de Duitse inval in Polen. In de daaropvolgende weken wist Langsdorff negen Britse vrachtschepen, samen goed voor meer dan 50.000 registerton, tot zinken te brengen. Daarbij maakte hij er een erezaak van alle drenkelingen van de gekelderde schepen te redden door ze aan boord te nemen. Eén van zijn mede-officieren zei nadien daarover het volgende:
“Er hatte humanistische Bildung die man von einem Offizier der Kriegsmarine nicht erwarten sollte”. (Vrij vertaald: “Hij had een menselijke inborst die men van een officier van de “Kriegsmarine” niet zou verwachten”.)
De Slag bij de Rio de la Plata
In de vroege ochtend van dertien december 1939 kwam het ter hoogte van de monding van de Rio de la Plata tussen de “Graf Spee” en een eskader van de “Royal Navy” tot een treffen. Het gevecht dat daarna volgde werd later in de geschiedenisboeken beschreven als de eerste zeeslag van de Tweede Wereldoorlog.
Het Britse eskader onder bevel van commodore Henry Harwood (1888-1950) bestaande uit de kruisers HMS Exeter, Ajax en Achilles wisten het Duitse slagschip zwaar te beschadigen. Langsdorff zag geen andere mogelijkheid dan de haven van Montevideo binnen te lopen. Daar verzocht hij de Uruguayaanse autoriteiten om hem twee weken tijd te verlenen om de opgelopen averij te herstellen en zijn schip weer zeewaardig te krijgen. Onder druk van de Britse ambassade weigerde Uruguay het verzoek en dreigde ermee de “Graf Spee” aan de ketting te leggen indien het schip de haven binnen de 72 uren niet zou verlaten. Omdat Langsdorff geen uitweg meer zag om zonder aanzienlijke verliezen de open zee te bereiken en hij niet wilde dat zijn schip in handen van de geallieerden zou vallen, besloot hij de “Graf Spee” met enkele springladingen zelf tot zinken te brengen. In het scheepsjournaal noteerde hij:
“Mir sind eintausend junge lebende Seeleute lieber als eintausend tote Helden”. (Vrij vertaald: “Ik heb liever duizend levende jonge matrozen dan duizend dode helden”.)
Langsdorff en zijn bemanning slaagden erin de volgende dag met een vrachtschip de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires te bereiken. Daar schoot Langsdorff die vond dat hij als kapitein samen met zijn schip had moeten ten onder gaan zich de twintigste december in zijn hotelkamer een kogel door het hoofd. Naar verluidt zou hij enkele uren daarvoor gezegd hebben:
“Ich werde zeigen was deutsche Ehre bedeutet”. (Vrij vertaald: “Ik zal tonen wat Duitse eer betekent”)
Vijfenzestig jaar later
In 2004 besloten de stadsautoriteiten van Montevideo het wrak van de “Graf Spee” dat in het estuarium van de rivier meer en meer de scheepvaart hinderde te bergen. Tijdens de bergingswerken werd door de Britse marine-archeoloog Mensun Bound het twee meter hoge en bijna drie meter brede bronzen boegbeeld van de “Graf Spee” boven water gehaald. De vondst van het enorme beeld in de vorm van een adelaar met in zijn klauwen een hakenkruis wekte in het hele land heel wat controverse op en herinnerde Uruguay aan een minder prettige periode toen het land na de oorlog aan nazi criminelen politiek asiel verleende…
