De Belgische premier Charles Michel (MR) bracht vorige week een bezoek aan Rusland. Hierbij sprak hij premier Medvedev en president Poetin. Is dit een eerste stap naar opheffing van de economische sancties die de EU instelde na de Russische toe-eigening van de Krim?
Tijdens het vragenuur van het Belgische parlement, 1 februari, stelden twee volksvertegenwoordigers hierover vragen. Beide waren tevreden over het bezoek, om verschillende redenen. Filip Dewinter hoopte vooral op een einde van de sancties, omdat die ook schadelijk waren voor de Europese handel met Rusland.
“Laten wij voor onze Europese, Vlaamse en Waalse belangen in de toekomst wat meer naar Rusland kijken dan naar Washington. Poetin is een bondgenoot, geen vijand.”
Tim Vandenput (Open VLD) wees op de diplomatieke spagaat waarin Rusland enerzijds voor internationale spanningen zorgt en anderzijds een aantal belangen deelt met de EU. Hij hoopte daarom dat de premier in zijn gesprek met Poetin beide punten aan de orde had gebracht. Hij verwees naar de Harmel-doctrine: tegenover Rusland zowel dialoog als afschrikking hanteren.
Harmel-doctrine
Het was de Belgische politicus Pierre Harmel (1911-2009) die in 1967 een nieuwe koers bepleitte voor de NAVO. Tot aan de Cubacrisis (1962) was de NAVO vooral bezig geweest om de wapenwedloop met het Oostblok te winnen. Nu zou een tweesporenbeleid gevoerd moeten worden: bewapening tegen de Sovjet-Unie en het Warschaupact moesten gepaard gaan met diplomatieke contacten om de spanningen te verminderen.
België bleek een geschikt land om, ondanks spanningen tussen West en Oost, een schakel te vormen tussen beide kampen. Het heeft van oudsher goede contacten met Oost-Europese landen.1 En het land was voor Rusland aanvaardbaar als schakel, omdat het geen grote militaire rol speelde, voor andere westerse landen omdat België onvoorwaardelijk de NAVO en de Europese Gemeenschap steunde.
Het hoogtepunt vormde een conferentie over veiligheid en samenwerking in Europa, begonnen in 1973 en in 1975 afgesloten met de Helsinki-akkoorden. Dit voorkwam niet dat eind jaren zeventig de Koude Oorlog opnieuw aanwakkerde. Een wezenlijk element van de doctrine bleef echter behouden. Het NAVO-dubbelbesluit hield wederom tweesporenbeleid in, waarbij zowel kruisraketten geplaatst werden in West-Europa als onderhandelingen gevoerd werden met Rusland over wapenbeperking.
Russische hoop
Rusland had blijkbaar hoge verwachtingen van het antwoord van premier Michel. De parlementaire verslaggeefster van de VRT vermeldde dat die dag twee Russische tv-ploegen aanwezig waren. Deze kregen echter geen toestemming van Moskou om vragen van hun Belgische collega’s te beantwoorden.
België was niet het eerste EU-land dat Rusland sinds 2014 bezocht. Malta en Luxemburg zijn voorgegaan. België is wel het eerste middelgrote land dat Rusland bezocht. En als land waar het Europese Parlement en de Europese Commissie zijn gevestigd, was dat mogelijk van symbolische betekenis.
Het uiteindelijke antwoord zal waarschijnlijk teleurgesteld hebben. Michel hoopte op dialoog, maar leek niet het voortouw te nemen in het afbouwen van de sancties.
Europese pijler NAVO?
Michel verwees wel naar een ander aspect van de Harmel-doctrine: een Europese pijler binnen de NAVO. De EU en Rusland delen een aantal belangen, meer autonomie voor Europa binnen de NAVO zou meer bewegingsvrijheid geven.
Harmel had dit inderdaad bepleit. Voorheen konden individuele NAVO-landen niet op eigen houtje betrekkingen aangaan met individuele Oost-Europese landen. Indien dit mogelijk zou worden, konden economische en culturele contacten onderhouden worden, zonder dat NAVO of Warschaupact – militaire bondgenootschappen – hier last van hadden. Deze autonomie heeft bestaan, maar werd eind jaren zeventig zowel door de VS als de Sovjet-Unie weer ingeperkt.
Een vraag van mijn kant. In 1989 hield het Warschaupact op te bestaan, in 1991 viel de Sovjet-Unie uiteen. In de jaren negentig had de NAVO lang geen antwoord op de Balkanoorlogen. In 2003 waren Frankrijk en Duitsland tegen de Amerikaanse invasie van Irak. De Amerikaanse president Barack Obama (2009-2016) meende dat Amerika zich beter op Azië kon richten dan op Europa. De Syrische burgeroorlog begon in 2011.
De verkiezing van Donald Trump in 2016 wordt vaak als argument gebruikt voor een eigen koers van de EU. Bevatte de 25 jaar daarvoor niet al aanleidingen?
Gerelateerd: De Harmel-doctrine (1967-1975)
