De Heiligdomsvaart in Maastricht – ‘Servaas achterna’

Om de zeven jaar wordt in Maastricht de heiligdomsvaart gehouden. Hoogtepunt van dit religieuze evenement zijn processies van geestelijken en gelovigen waarbij belangrijke relikwieën aan het publiek worden getoond. Tijdens de Heiligdomsvaart is Maastricht weer even het ‘Rome van het Noorden’. De religieuze traditie gaat terug tot zeker 1391.

Pelgrims

Maastricht trekt al zeker sinds de achtste eeuw bedevaartsgangers. Veel gelovigen kwamen speciaal naar de stad om het graf van Sint-Servaas te bezoeken. Deze beschermheilige van Maastricht leefde in de vierde eeuw. Volgens de overlevering was hij de eerste bisschop van de stad. Hij is tevens de eerste historisch verifieerbare bisschop in de Nederlanden. Nadat in 1039, in aanwezigheid van keizer Hendrik III, een vernieuwde kerk boven het graf van Sint-Servaas door twaalf bisschoppen was ingewijd, kwam een nieuwe pelgrimsstroom op gang.

De oudste schriftelijke verwijzing naar de Heiligdomsvaart van Maastricht dateert uit 1391, al werd toen nog gesproken over een ‘heiligdomskermis’.

In vroeger tijden was deelname aan een heiligdomsvaart onder meer interessant voor gelovigen omdat deze aflaten opleverde, waarmee bijvoorbeeld de tijd in het vagevuur kon worden verkort. Destijds hadden de heiligdomsvaarten een ander karakter dan vandaag de dag. De organisatie van het religieuze evenement:

“Het centrale punt vormden de reliekentoningen vanaf de dwerggalerij van de Sint Servaas (de zuilengalerij boven de apsis) aan de op het Vrijthof verzamelde pelgrims. Naast de zogenaamde heilige doeken – die in het graf van Sint Servaas waren aangetroffen bij zijn verheffing tot de eer der altaren – waren dat de aan de heilige toegeschreven bisschopsstaf, pelgrimsstaf, drinkbeker, kelk en pateen.”

Een ander belangrijk object dat aan de gelovigen getoond werd was een borstbeeld van Sint-Servaas, waarin de schedel van de heilige bewaard zou worden. Deze reliekbuste dateert uit de zestiende eeuw en is gemaakt van zilver en koper. Het met edelstenen bezette beeld wordt, net als veel andere relieken, in de Schatkamer van de Sint-Servaasbasiliek in Maastricht bewaard en maakt nog altijd onderdeel uit van de Heiligdomsvaart.

Andere bijzonder relieken van de Heiligdomsvaart zijn een armbeen van de apostel Thomas, bewaard in een zilveren zetting uit de vijftiende eeuw en borstbeelden van de Maastrichtse bisschoppen Monulphus en Lambertus

Nadat een reliek vroeger aan de gelovigen was getoond, bliezen de naar schatting ongeveer tienduizend pelgrims op het Vrijthof op hun pelgrimshoorns.

In het merg van de stad

Tegenwoordig gaat het er wat rustiger aan toe. De Heiligdomsvaart van Maastricht is in 2018 toe aan haar vijfenvijftigste editie. Het evenement duurt zo’n tien dagen en wordt afgetrapt met een viering bij de Sint-Servaasbron in het Jekerdal en een processie met het borstbeeld van Sint-Servaas. Naast grote en kleinere processies en omgangen zijn er onder meer tentoonstellingen, eucharistievieringen op het Vrijthof, pelgrimswandelingen, hoogmissen en speciale gebedsdiensten.

Het evenement heeft de laatste decennia steeds een thema. In 2018 is dat ‘Doe goed en zie niet om’. In 2011 luidde het thema: ‘het Licht tegemoet’. Het Limburgsch dagblad stelde in 1990, tijdens de eenenvijftigste editie van het evenement, dat de Heiligdomsvaart voor de stad méér is dan een traditie:

“Na zoveel eeuwen is het moeilijk nog van een traditie te spreken. De Heiligdomsvaart in Maastricht is binnengedrongen in het merg van de stad en in de ziel van haar inwoners.”

Boek: Tweeduizend jaar Maastricht

Amateurbeelden van de Heiligdomsvaart in Maastricht (2011)

Bronnen ▼