Kunstenares Nora Krug werd decennia na de val van het naziregime geboren, maar de Tweede Wereldoorlog wierp een lange schaduw over haar jeugdjaren in het Duitse Karlsruhe. Het simpele feit dat zij een Duitse was, betekende dat zij zich moest verhouden tot de gruwelen van de Holocaust. Maar Nora wist weinig van haar eigen familie tijdens de oorlog: hoewel al haar grootouders de oorlog meemaakten, werd er thuis nooit over gesproken. In haar boek Heimat. Terug naar het land van herkomst (uitgeverij Balans) maakt Nora Krug gebruik van brieven, archiefmateriaal, spullen van de vlooienmarkt en foto’s om duidelijk te maken wat het betekent om bij een land te horen en bij een familie..
“Hoe kun je begrijpen wie je bent als je niet weet waar je vandaan komt?”
Heimat is een bijzonder boek over de zoektocht van een jonge vrouw naar haar Duitse roots. Het werk leest als een roman en strip tegelijk en bevat talloze bijzondere afbeeldingen van allerhande documenten. Van foto’s en brieven uit familiearchieven, tot afbeeldingen van nazi-objecten en typisch Duitse voorwerpen uit kringloopwinkels
Nora Krug woont al jaren in Amerika, maar is zich daar naar eigen zeggen steeds Duitser gaan voelen. Maar wat is dat dan, Duits zijn? Tijdens een van haar eerste ontmoetingen in New York, raakt Krug in gesprek met een oudere vrouw. Krug vertelt haar dat ze uit Duitsland komt en vraagt of de vrouw daar ook wel eens is geweest. De dame keek haar niet aan en antwoordde: “Ja, lang geleden.”
“En toen begreep ik het.”
Nora Krug werkt aan haar boek
Duits zijn
Als Heimat iets duidelijk maakt dan is het wel dat het best complex kan zijn om Duitser te zijn. In 2014, als Duitsland het WK Voetbal organiseert, wordt door allerlei deskundigen op televisie druk gediscussieerd over de vraag of het wel gepast is om de Duitse vlag te hijsen. Leden van de antifascistische beweging laten ook van zich horen en roepen op tot het elimineren van alle zaken waarop de Duitse vlag te vinden is. Ze hebben ook een leus:
“Wer Deutschland liebt, den können wir nur hassen” – Wie van Duitsland houdt, die kunnen we alleen maar haten.
Krug is op dat moment ook in Duitsland en ziet auto’s rondrijden met stickers Deutschland – Nein Danke. De felle discussies over nationale trots en nationalisme zet Krug aan het denken over dat Heimat van haar. Wat is dat eigenlijk? Wat van slag neemt ze haar toevlucht tot “groezelige kringloopwinkeltjes” op zoek naar aanwijzingen voor de Heimat. Ze stuit op een doos met oude foto’s met daarop inmiddels al lang overleden Duitsers.
“Ik zie diepe bossen vol varens waar gewandeld moet worden met wandelstokken en rugzakken van koeienhuis, bossen waar paddenstoelen gezocht moeten worden en geweien van van burlende hertenbokken te vinden zijn, bossen bewoond door heksen en wolven, doorkruist met paden waar nog net geen kleine meisjes met rode kapjes liepen, gemarkeerd met broodkruimels om de weg naar huis te kunnen vinden, bossen om gedichten over te schrijven en liederen over te zingen.”
Schuldgevoel
Duits zijn is met name in het buitenland lastig voor de jonge Krug. Vanwege de oorlog, waar ze zelf natuurlijk part noch deel aan heeft gehad, voelt ze zich als Duitse ergens toch altijd schuldig.
“Elke keer dat ik als tiener naar het buitenland ging, reisde mijn schuldgevoel met me mee.”
Haar tante adviseert haar voor afgaand aan iedere vakantie om gewoon te zeggen dat ze uit Nederland komt.
Zijn Joden slecht?
In haar boek onderzoekt Krug niet alleen de geschiedenis van haar familie, maar ook de oorlogssporen in haar eigen jeugd. Hoe werd er in toen zij klein was bijvoorbeeld over Joden gesproken? “Zijn Joden slecht?”, vraagt de kleine Nora op een dag aan haar moeder, nadat ze op school van haar godsdienstleraar heeft gehoord dat “de Joden Jezus hadden vermoord”.
“Natuurlijk niet!”, antwoordt haar moeder nijdig.
“Ik kende geen Joden, dus ik ging ervan uit dat ze alleen in de Bijbel bestonden. Als een diersoort die al heel lang is uitgestorven. Door mijn moeders moede concludeerde ik die dag dat Joden – alle Joden – goed waren.”
Gif
Jaren later, als Krug inmiddels aan haar persoonlijke zoektocht naar de geschiedenis van haar Duitse familie begonnen is, vindt ze een antisemitisch schoolwerkje van haar oom, die op achttienjarige leeftijd in 1944 als Duits soldaat in Italië zal sneuvelen. Hij maakt het schoolwerkje in 1938:
De leraar kruist drie spelfouten en twee grammaticale fouten in het paddenstoelenverhaal aan. Haar oom krijgt een 8 voor de inhoud en een 7 voor spelling.
Nora Krug is zelf overigens met een joodse man getrouwd. Haar tachtigjarige schoonmoeder kwam voor de bruiloft naar het land van haar grootouders. Het feit dat haar schoondochter een Duitse is, is nooit een punt voor haar geweest.
Schaamte
Krug merkte jaren geleden hoe weinig ze eigenlijk wist over haar ouders en grootouders. In het naoorlogse Duitsland werd immers nauwelijks gesproken over de oorlog. Met haar boek wil Krug laten zien dat dit grote zwijgen de oorlog zeker niet heeft verdreven en dat ook jonge Duitsers, die decennia na de oorlog geboren werden, nog altijd beïnvloed worden door de oorlog.
Juist in Amerika, ver weg van haar geboortegrond, begon ze na haar emigratie soms zelfs te verlangen naar haar eigen taal en cultuur. Maar de schaamte bleef zo nu en dan tevoorschijn komen.
Nora Krug maakte Heimat oorspronkelijk voor de Amerikaanse markt. Het bijzonder originele (en nergens overdreven sentimentele) werk geeft een prachtig inkijkje in het leven van een jonge Duitse vrouw die eerlijk op zoek ging naar haar wortels en familiegeschiedenis. Inmiddels is Heimat ook in Duitsland verschenen. En nu is de bijzondere graphic novel dus ook in Nederlandse uitgebracht. Een aanrader.
Boek: Heimat. Terug naar het land van herkomst – Nora Krug
Ook interessant: Cultuur als macht: 200 jaar Duitse cultuurgeschiedenis
Bekijk dit boek bij:
