Het boek van de toekomst

Vandaag verschijnt Topstukken uit de collectie van het Privaat Leesmuseum, waarin vijftig mensen uitleggen waarom lezen zo leuk en belangrijk voor ze is. De opbrengst van deze door Ewoud Sanders samengestelde catalogus van het kleine Haarlemse museum met leesbeeldjes is voor Biblionef, een stichting die als doel heeft kinderen wereldwijd leesplezier bij te brengen. Hieronder vindt u mijn bijdrage. Voor die van Frits Abrahams, Maarten ’t Hart, Marita Mathijsen, Erik van Muiswinkel, Marc van Oostendorp, René van Stipriaan en nog drieënveertig anderen zult u naar de boekhandel moeten.

Leesplezier

Ik lees niet meer zoals ik las. Ooit had ik altijd een boek bij me. Vooral die kleine Reclam-boekjes waren handig. Ze pasten precies in je broekzak en je had dus altijd wat te lezen, ook als je bij de kassa in de rij stond, als je in een wachtkamer zat of als je een treinreis maakte. Een mens wacht wat af in zijn leven, maar lezen helpt de zinloosheid van het bestaan binnen redelijke perken te houden.

“Lezen helpt de zinloosheid van het bestaan binnen redelijke perken te houden.”

Nu lees ik van mijn mobiele telefoon, tablet of laptop. Daardoor is mijn leeswijze veranderd. Terwijl ik me vroeger concentreerde op één tekst, heb ik nu allerlei webpagina’s erbij met aanvullende informatie. Ik herinner me dat ik, toen ik nog boeken las, op mijn gemak de Reclam-uitgaven heb gelezen van Velleius Paterculus en Tacitus, twee Romeinen die hebben geschreven over de Germanen. Als ik die teksten nu lees, ben ik blij dat ik er online van alles bij kan vinden. Ooit las ik “smal” en gefocust, nu lees ik “breed”.

Er is nog een tweede verandering: ik lees geen hedendaagse fictie meer, terwijl ik vroeger elke week wel een roman las. De pret is er echter vanaf. Ik geloof dat mijn fictie-ontlezing in 1992 begon met Mulisch’ De ontdekking van de hemel: een roman met een opvallend oubollige thematiek – de Entzauberung der Welt was actueel in de dagen van Max Weber en was dat dus niet in de jaren negentig – die om een of andere reden is komen gelden als meesterwerk. Hoe was dat mogelijk?

Daarna viel me op dat de boekenbranche onze aandacht door middel van het circus der literaire prijzen richt op dezelfde titels en dat we hierdoor in een cultuur zijn beland waarin steeds minder ruimte is voor het afwijkende. Ineens begreep ik waarom al die moderne romans zoveel op elkaar leken en waarom ik nooit meer de voldoening ervoer die De tijgerkat en Doktor Faustus en Heart of Darkness me ooit gaven.

Caesar

Topstukken uit de collectie van het Privaat Leesmuseum

Gelukkig zijn er nog steeds boeken om blij mee te zijn. Om in de sfeer van Velleius Paterculus en Tacitus te blijven: de Gallische Oorlog van Julius Caesar is geweldig als je die leest in de Engelse Landmark-vertaling. De samenstellers begrijpen dat het maken van een boek in de digitale tijd alleen zin heeft als het resultaat een meerwaarde heeft ten opzichte van wat online beschikbaar is. En dus krijg je een actuele vertaling met goed-doordachte commentaren, allerlei soorten annotatie, goede illustraties, landkaarten én online-aanvullingen. Wie het boek wil lezen als literatuur, kan ermee aan de gang; wie het wil lezen als studiemateriaal, kan er ook mee verder. Dit is het boek van de toekomst.

Het heeft wel twee nadelen. Om te beginnen is het een gebonden uitgave, dus je steekt het niet meer even in je broekzak. En ook: dit boek is zó goed dat je de tijd vergeet. Toen ik vorige week met de trein op weg was van Amsterdam naar Schagen, keek ik pas uit mijn lectuur op toen de trein stopte in Den Helder.

Jona Lendering is historicus, webmaster van Livius.org en docent bij Livius Onderwijs. Hij publiceerde verschillende boeken en verzorgt een nieuwsbrief over de Oudheid. Zie ook zijn blog: mainzerbeobachter.com

Boek: Topstukken uit de collectie van het Privaat Leesmuseum