“Ik vind dat we dit verhaal moeten vertellen”, dat is wat Hella de Jonge haar bejaarde vader op een dag meedeelde. Ze doelde daarmee mede op zijn oorlogsverleden. Met zijn toekomstige vrouw, en de moeder van Hella, Eva Croiset, ontsnapte Eli Asser aan nazivervolging. Ze waren Joods en een groot deel van hun familie kwam om in de Duitse concentratiekampen. Iets waarover thuis nooit werd gesproken gedurende de jeugd van Hella, maar onder de oppervlakte voortdurend broeide.
Hella de Jonge (1949) is beeldend kunstenaar en schrijfster. Ze schreef eerder al twee autobiografische boeken. Als echtgenote van cabaretier Freek de Jonge verzorgde ze de excentrieke kostuums en decors voor zijn theatervoorstellingen. Haar vader (1922) maakte in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw furore als scenarioschrijver en tekstdichter. Hij schreef onder andere de teksten van de legendarische komische televisieserie “’t Schaep met de 5 pooten”, die in 1969 en 1970 werd uitgezonden door de KRO.
De vondst van een doos met spullen uit de oorlog van Hella’s in 1992 overleden tante Ro, de zus van haar moeder, bracht haar in aanraking met de verliezen die haar familie geleden heeft tijdens de Holocaust. Zowel de ouders van haar vader als haar moeders moeder werden vermoord in Auschwitz. Ook haar overgrootouders en oudoom van moederskant en haar oudtante van vaderskant stierven in nazi-gevangenschap. Nog altijd gekweld door de oorlog had haar vader de doos weg willen gooien, maar Hella kon dat ternauwernood voorkomen en raakte ervan overtuigd dat dit familieverhaal eindelijk eens verteld moest worden.
De documentaire “Verlies niet de moed” en het bijbehorende boek over de totstandkoming van de docu zijn het resultaat van Hella’s zoektocht naar de lotgevallen van haar Joodse familie. De titel bestaat uit de laatste woorden van haar grootmoeder voordat ze werd gedeporteerd naar Auschwitz. Dochter Eva en schoonzoon Eli, de ouders van Hella, wisten te overleven als onderduikers. Een deel van hun onderduikperiode brachten ze door als medewerkers in de Joodse psychiatrische kliniek Het Apeldoornsche Bosch. Op 20 januari 1943 werden ze door medewerkers van de Ordedienst van kamp Westerbork, die een dag te vroeg bij de instelling arriveerden, op de hoogte gebracht van de ontruiming van de inrichting die de volgende dag zou plaatsvinden. Ze besloten voortijdig te vluchten en met een sprong over een slootje gingen ze hun vrijheid tegemoet.
In de documentaire wordt getoond hoe Hella en haar negentigjarige vader het terrein van de voormalige psychiatrische inrichting bezoeken. Het is een aangrijpend moment waarop vader en dochter eindelijk troost vinden bij elkaar. Hun gezamenlijke verleden verenigt hen. Dat is een verrassende uitkomst, want hun relatie was altijd afstandelijk. Het was niet voor niets dat Hella al op 17-jarige leeftijd het huis verliet. De oorlog bleef zwaar drukken op haar vader, maar zijn hart uitstorten bij zijn kinderen deed hij niet. Het is pas tijdens het draaien van deze documentaire dat hij dingen loslaat waarover hij altijd zweeg. Behalve over haar familieverleden gaan het boek en de documentaire dus ook over de hereniging van een vader en dochter. Bovendien is een rol weggelegd voor kleindochter Maggie, die in 2014 op zevenjarige leeftijd overleed. Zij gaf haar grootmoeder de kracht om dit onderzoeksproject te volbrengen en aan haar werd dit opgedragen.
“Laat vreugde winnen van verdriet”, is het motto van Hella en Freek en dat bewijst zich ook in dit boek en deze documentaire. Hoe tragisch het familieverleden ook is, deprimerend zijn beide werken zeker niet. Het is bijvoorbeeld geestig hoe Hella in haar boek het ouder worden van haar vader beschrijft en de ongemakken die daarbij komen kijken. Tezamen vormen het prettig geschreven boek en de mooi gefilmde documentaire een nuchter, maar diep ontroerend portret van een familiegeschiedenis en van hoe een oorlogstrauma doorwerkt op de tweede generatie. Erg herkenbaar is haar vaders schaamte over het feit dat hij wel overleefd heeft en anderen niet. Dat is wat zovele Holocaustoverlevenden gekweld heeft of nog steeds kwelt. Samen met zijn dochter lijkt Eli Asser echter meer in het reine gekomen te zijn met het verleden. Het is groots dat ze de lezer en kijker daar deelgenoot van hebben gemaakt.
Boek + DVD: Verlies niet de moed – Hella de Jonge
