In de tijd van het Eerste Vijfjarenplan (1928-1932) startte de regering van de Sovjet-Unie een bijzonder megalomaan project. In Moskou werd een enorme flat gebouwd, vlakbij de rivier de Moskva: het Huis van de Regering, met 550 gezinsappartementen voor de communistische elite. In de flat kwamen sportzalen, een restaurant, bibliotheek, theater, kruidenierszaak, tennisbanen, schietbanen, et cetera.
In twee vuistdikke delen publiceert de Russische historicus Yuri Slezkine hierover een diepgravende historische studie, die in het Nederlands verschijnt onder de titel Het huis van de Regering. Een familiesage uit de Sovjettijd (Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum, 2017).
Opzet en inhoud beide delen
Beide boeken beschrijven de geschiedenis van Het Huis van de Regering door drie verhaallijnen te combineren. De eerste is een familiesaga met talloze wel of niet genoemde bewoners van het Huis van de Regering. De tweede verhaaldraad is analytisch en karakteriseert de bolsjewieken onder meer als een millennaristische sekte, die in een duizendjarig vredesrijk geloofde en zich voorbereidde op de Apocalyps. Een derde verhaallijn is literair. De bolsjewieken van het eerste uur (‘oud-bolsjewieken’) hechtten veel belang aan het lezen van de ‘schatten van de wereldliteratuur’. In het onderwijs aan kinderen hadden communistische boeken een centrale plaats. Lopende beide delen bespreekt Slezkine de kernliteratuur die de mindset van de bolsjewieken (mede) gevormd heeft.
In deel I gaat de auteur in op wie de oud-bolsjewieken precies waren, de bouw van het Huis van de Regering, het Vijfjarenplan en de verdeling van ruimte, arbeid en genegenheid binnen de gezinsappartementen. Uiteindelijk ‘culmineert’ dit deel in de zuivering van de oude generatie communisten door Jozef Stalin en consorten. Deel II zoomt in op de Grote Zuivering van de jaren 1937-1938, toen er steeds meer lege plekken in het Huis van de Regering kwamen.
Het Huis van de Regering
Voordat besloten werd het Huis van de Regering te bouwen, woonden partijfunctionarissen en communistische staatslieden in of rond het Kremlin, maar niet op één plek. Het bleek moeilijk om alle verhuizingen en verplaatsingen administratief goed bij te houden. Een enorme klus… Daarom moest er één gebouw komen, dat tevens de saamhorigheid en familiaire gemeenschappelijkheid van het communisme, zoals verwoord door Karl Marx, zou onderstrepen.
Het Huis van de Regering – dat met 30 miljoen roebel tien keer zo duur was als begroot – telde in 1935 2655 geregistreerde bewoners, onder wie circa 700 partijfunctionarissen. In totaal leefden er 588 kinderen in het gebouwencomplex. De bewoners waren de elite van de Sovjet-Unie en konden rekenen op de bediening en service van 600 à 800 kelners, schilders, tuiniers, loodgieters, et cetera. Het complex zelf werd streng bewaakt door wachters en door een groot hek.
In de jaren 1930 en 1940 werden minstens 800 bewoners van hogerhand aangeklaagd voor allerlei misdaden tegen het communisme, zoals dubbelhartigheid, spionage, contrarevolutionaire activiteiten of algehele onbetrouwbaarheid. Minstens 344 van hen werden doodgeschoten, de rest kreeg gevangenisstraffen.
Naast deze stalinistische zuiveringen, eiste de Duitse inval van 1941 ongeveer 125 slachtoffers: meer dan 500 mannen uit het Huis van de Regering werden onder de wapens geroepen, van wie een kwart de oorlog niet overleefde. Nog tijdens de Tweede Wereldoorlog nam het belang van het Huis af. Steeds meer functionarissen kwamen op andere plekken in Moskou te wonen
Indrukwekkend en langdradig
Dit betekent niet dat beide boekdelen van Het Huis van de Regering van weinig waarde zijn. Beide delen bieden een schat aan informatie over de intellectuele achtergronden en opvattingen van het communisme over themagebieden als religie, politiek, moraal, ethiek en familie. Alleen moet je die informatie wel ontwarren uit de diverse verhaallijnen.
