Het visioen van keizer Constantijn de Grote in 312 is een van de bekendste christelijke legenden. In Het visioen van Constantijn (Omniboek, 2018) construeren Jona Lendering en Vincent Hunink het historische verhaal rond Constantijns bijzondere ervaring. Hoe ontstond de legende en hoe moet deze geïnterpreteerd worden?
| Achtergrond: De droom van keizer Constantijn |
Jona Lendering is historicus en bekend als wetenschapsvoorlichter omtrent historische onderwerpen over de Oudheid. Vincent Hunink is als classicus verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Beide auteurs werkten eerder samen aan onderzoeken over de Oudheid, zoals Marcus Velleuis Paterculus’ Historia Romana (Romeinse geschiedenis) en teksten van Tacitus over de oude Germanen: In moerassen en donkere wouden.
Belang en kern van het boek
Een andere verdienste van Lenderings en Huninks boek is de heldere uitleg hoe het bronnenmateriaal, vanwege meerdere beperkingen, de studie naar de Oudheid complex maakt. De bronnen uit de Oudheid zijn vaak moeilijk te duiden, zo laten de auteurs overtuigend zien.
In het boek gaat de aandacht vooral uit naar de historische context rond het visioen van Constantijn. Zijn regeerperiode vanaf 306, vóór zijn bekering, wordt goed uitgewerkt, met als belangrijk moment een lofrede op Constantijn die in 310 in Trier werd uitgesproken en tot een ‘majeure beleidswijziging’ (p.54) leidde. Verder krijgt de Slag bij de Milvische Brug (28 oktober 312, bij Rome) ruime aandacht, die kort na Constantijns visioen plaatshad en hem zoals in de droom voorspeld was – in hoc signo vinces: in dit teken zul je overwinnen – de overwinning opleverde. Ook zijn er hoofdstukken gewijd aan de kerstening van het Frankische Rijk en Europa, en komen de auteurs in diverse hoofdstukken terug op bronnengebruik en -analyse betreffende de geschiedenis van de Oudheid.
Heidens visioen, christelijke legende
In het boek Het leven van Constantijn beschreef Eusebios, de bisschop van Caesarea, de visionaire ervaringen van Constantijn in het jaar 312, kort voor de Slag bij de Milvische Brug. De auteurs analyseren deze bron diepgaand en concluderen dat het visioen heidense trekken had en later christelijk is ingevuld:
Het blijkt dat het visioen in feite onduidelijk was en uitleg vergde. Het verklaart waarom de Redenaar van 313 in het duister tastte over de identiteit van e godheid die Constantijn steunde. Interessant is ook dat er alleen staat dat Constantijn geïnteresseerd begon te raken in het christendom. Zoals bekend zou hij zich nog jaren presenteren als vereerder van de zon (…) Eusebios’ Leven van Constantijn is duidelijk geen geschiedschrijving. Hij laat dingen weg, deelt complimenten uit en verwart de volgorde van de gebeurtenissen. Compleetheid, objectiviteit en chronologie waren ondergeschikt aan het portret van Constantijn als perfect vorst, die zijn opvolgers als voorbeeld kon dienen. Oudheidkundigen zullen het moeten doen met deze tekst, die niet voor hen is geschreven. Ze zouden echter kunnen constateren dat Eusebios twee tradities over het visioen heeft gecombineerd. (144,147)
Lange tijd hebben oudheidkundigen aangenomen dat wie christen was niet tegelijk heiden kon zijn. Dit exclusivisme veronderstelt echter een christelijke normatieve definitie. Die mag dan al een paar eeuwen meegaan, maar staat haaks op wat bekend is over de dagelijkse geloofspraktijk (…) Waar verschillende culturen naast elkaar bestaan, beïnvloeden ze elkaar (…) De bronnen, vaak geschreven door mensen met en positie in het officiële christendom, maken van de bekering tot het christendom een beslissende gebeurtenis, maar dat is slechts hoe deze auteurs het graag zagen. (154)
