Hindoeïsme – Ontstaan, goden, feesten en kenmerken

Het hindoeïsme is een gevarieerde Aziatische religie die met name in India dominant is. Een korte geschiedenis over het ontstaan, de terminologie, de belangrijkste geschriften, goden, symbolen, feesten en de belangrijkste kenmerken van hindoeïsme.

Hindoes duiden hun eigen religieuze wereldbeeld veelal aan als Sanātana Dharma, een Sanskriet term die ‘de eeuwige wet die ons ondersteunt en overeind houdt’ betekent. De kerngedachte van hindoes is dat je door goed te leven een staat van verlichting kunt bereiken. Hindoes geloven net als aanhanger van het boeddhisme in reïncarnatie. Na de dood wordt men opnieuw geboren en kan men de levenslessen die in het eerdere leven zijn geleerd in de praktijk brengen. Zo komt men, als het goed is, steeds hogerop.

Ontstaan en definitie van hindoeïsme

Onder het hindoeïsme wordt een complexe religieuze en sociale cultuur verstaan, die ontstond rond 1500 v.Chr op het Indische subcontinent, in het noorden van het huidige India. Het begrip ‘hindoeïsme’ is relatief nieuw en werd begin negentiende eeuw bedacht door Britse wetenschappers om de religieuze uitingen en ideeën van de mensen in India aan te geven. De Grieken en Perzen duiden de inwoners van de Indus vallei (India) aan als indoi of Hindu. Vandaar de benaming hindoeïsme. Het begrip kreeg bekendheid door diverse publicaties die in de loop van de negentiende eeuw verschenen, waaronder het boek Hinduism (1877) van Monier Monier-Williams.

Tegenwoordig speelt het hindoeïsme met name in India, Bangladesh en in mindere mate in Indonesië een belangrijke rol in het dagelijkse leven, de cultuur en (in India vooral) in de politiek. Het aantal volgelingen (hindoes geheten) van deze religieus-culturele groepering wordt geschat op zo’n 1,1 miljard mensen. Daarmee is hindoeïsme na het christendom en de islam de derde grote wereldgodsdienst, gevolgd door het boeddhisme op plek vier. Anders dan monotheïstische religies als het christendom, de islam en het jodendom, heeft de hindoeïstische cultuurreligie geen stichter, geen vastomschreven eenduidige leer, geen heldere organisatie en evenmin een vaste set regels of dwingende voorschriften en rituelen.

Belangrijk is dus de notie dat hindoeïsme niet één bepaalde samenhangende religie aanduidt, maar een samenvoeging van allerlei religieuze gemeenschappen en sekten die enkele grote gemene delers hebben. Spreken over ‘hét hindoeïsme’ is daarom feitelijk onmogelijk. Daarom spreken er ook wel mensen van hindoeïsme als een filosofie, religieuze culturele stroming of levenswijze.

Basisgeschriften en levensdoelen: de vier Veda’s, de Upanishads en de Bhagavad Gita

De basisideeën waarop hindoes zich baseren, worden gevormd door de zogenoemde Veda’s. Deze bevatten vier boeken die de hindoeïstische filosofie en rituelen in versvorm beschrijven. De Veda’s zijn op schrift gesteld rond 900 v.Chr en bestaan uit de Rig-Veda, de Atharva-Veda, de Yajur-Veda en de Sama-Veda. Naast deze boeken wordt er geput uit de Upanishads, een werk met filosofisch-mystieke teksten.

Het hindoeïsme kent de vier purushartha’s ofwel de vier levensdoelen: dharma (gerechtigheid), artha (welstand), kama (plezier) en moksa (bevrijding). De eerste drie komen uit de Vedische geschriften en staan bekend als de ’trivarga’. Vanuit de Upanishads – een verzameling teksten uit circa 800 v.Chr. – werd moksa als extra levensdoel aangevuld. De Upanishads betekenden een ommekeer omdat de goden, de Vedische goden (deva’s), minder belangrijk werden. Brahman (het alomtegenwoordige goddelijke) en Atman (denk aan ‘adem’: de diepere ziel van het ik) werden centrale begrippen en daarnaast kwam de nadruk vanaf dat moment te liggen op het menselijk lijden en het ontsnappen aan samsara, de cyclus van dood en wedergeboorte die afhankelijk is van karma.

De Bhagavad Gita (2e eeuw v.Chr.) – letterlijk ‘Lied van de Heer’ – is een vierde belangrijk hindoeïstisch geschrift en vooral populair onder de bhakti’s. In dit werk, dat onderdeel van een groter werk genaamd Mahabharata is, wordt de mens geleerd om gelukzaligheid, wijsheid en eeuwigheid te bereiken in het tegenwoordige menselijk lichaam. Onder meer Krishna staat centraal in het betoog. De Bhagavad Gita vormen een belangrijke inspiratiebron voor de yoga-filosofie en het gedachtegoed beïnvloedde tal van grote namen, onder wie de chemicus Robert Oppenheimer, de natuurkundige Albert Einstein, de onafhankelijkheidsstrijder Mahatma Gandhi en de Britse popgroep The Beatles.

Belangrijkste hindoeïstische goden en symbolen

Hindoeïstische goden

Brahma (de genererende of scheppende god), Vishnoe (de beschermende god), Krishna (god van de bhakti of devotie), Rama (de ideale mens), Shiva (de transmuterende of vernietigende god), Ganesha (de beschermheilige van reiziger en de god die hindernissen weghaalt) en Durga (een van de verschijningsvormen van de godin Devi, deze is het centrum van de kracht en het universum).

Hindoeïstische symbolen

Enkele belangrijke hindoeïstische symbolen zijn de swastika (als symbool voor voorspoed en geluk), de lotusbloem (symbool van de beschermgod Vishnoe) en het symbool omkar (dat duidt op bewustzijn, overgave en mantra).

Belangrijkste feesten en liturgieën van het hindoeïsme

Er zijn grote verschillen qua feesten tussen hindoes. Drie bekende feesten zijn de Holi-Phagwa (een voorjaarsfeest waarbij Vishnoe wordt vereerd), het Divali of Lichtfeest (alle kasten vieren dit rond nieuwe maan, eind oktober/begin november) en het feest Nawratam Puja (negennachtenfeest voor de godin Durga).

Diensten organiseren hindoes thuis en in tempels. Gebruikelijke vormen van aanbidding zijn het gezamenlijk zingen van gebeden of mantra’s, offers en gebruik van beelden.

Ten slotte: hindoes hebben veel respect voor alles wat leeft. Denk aan hun heilige koeien en heilige planten. Daarom zijn veel hindoes vegetariër.

Lees meer over religieuze geschiedenis
Ook interessant: Artikelen over het boeddhisme
…of: Indian National Congress (INC): een overwegend hindoeïstische partij
Boek: Handboek Hindoeïsme

Bronnen ▼