Al sinds 1982 wordt in Utrecht jaarlijks het Festival Oude Muziek gehouden, waarbij de historische locaties in de binnenstad van Utrecht het decor vormen voor meer dan 225 concerten, workshops en lezingen. Dit jaar staat het oudemuziekfestival in het teken van de Republiek Venetië. De komende tijd zullen op Historiek enkele verdiepende artikelen rond dit thema worden gepubliceerd. Voorafgaand aan het festival sprak Historiek met festivaldirecteur Xavier Vandamme.
Het Festival Oude Muziek is een van de oudste en grootste festivals ter wereld op het gebied van oude muziek. Jaarlijks telt het festival meer dan 60.000 bezoekers. Wat is jullie geheim?
Dit jaar is het thema La Serenissima – 1000 jaar muziek uit de Republiek Venetië. Waarom is voor dat thema gekozen?
Elk jaar kiezen we voor een ander thema, om een kleurrijke en tegelijk coherente programmering uit te werken, waarmee we echt de diepte in duiken. Hiermee dagen we ook onze musici uit tot onderzoek naar nieuw muzikaal materiaal: de meeste programma’s in Utrecht zijn echt maatwerk en gaan hier in première. Er is veel keuze als je het over Italië hebt. Venetië is een van de drie steden die, naast Rome en Napels, bijzonder belangrijk zijn geweest voor de ontwikkeling van de westerse muziek. Tot op vandaag spreekt Venetië tot de verbeelding. Het muzikale verhaal staat natuurlijk niet los van de politieke en socio-economische achtergrond: Venetië was een handelsgrootmacht met een open blik, en plek van vernieuwing. De boekdrukkunst is hier tot bloei gekomen, de muziekdrukkunst en de onmiddellijke internationale distributie ervan zijn hier geboren. Zonder Venetië was de muziekgeschiedenis anders gelopen.
Waardoor wordt die Venetiaanse muziek dan precies gekenmerkt? Wat zijn bijvoorbeeld de bekendste componisten uit La Serenissima?
We hebben Adriaen Willaert gedoopt tot de officieuze ‘composer in residence’. Hij was een Vlaming, maar maakte een topcarrière als kapelmeester van de bekende San Marco-basiliek. Daar legde hij namelijk de basis voor de zogeheten Venetiaanse School, een begrip dat vooral bekend is in de schilderkunst, maar dat ook binnen de muziek een model met een eeuwenlange internationale uitstraling is geweest, tot Bach toe.
Maar je vroeg om de bekendste componisten? Dat zijn zonder twijfel Claudio Monteverdi en Antonio Vivaldi. Die laatste is vandaag misschien wel de eerste naam die valt als een componist uit de hoogbarok moet worden genoemd. Dat is lang niet altijd zo geweest – sterker, na zijn dood raakte Vivaldi al snel uit de mode en werd zijn dertig jaar jongere collega Baldassare Galuppi enorm populair. Vivaldi is eigenlijk pas na de tweede wereldoorlog echt herontdekt.
Bij jullie draait alles om oude muziek. Maar wat is ‘oud’ eigenlijk en over wat voor soort muziek hebben we het dan?
Het oudste concertprogramma in het komende festival moet dat van Ensemble Gilles Binchois zijn. Zij voeren 13e-eeuwse Gregoriaanse gezangen uit, waarvan vijfentwintig jaar geleden is ontdekt dat deze hebben toebehoord aan de San Marco-basiliek. Voor het concert doet het ensemble een beroep op een origineel manuscript dat in het bezit is van de Staatsbibliotheek van Berlijn.
Maar we bieden ook veel minder ‘oude’ muziek aan en het accent van het festival ligt vooral op renaissance en vroegbarok. De Republiek Venetië bestond van 697 tot 1797, dus eigenlijk kan alle muziek die in die periode in of rondom Venetië werd gemaakt de revue passeren in het festival. Denk aan de opera: Venetië is de plek waar de eerste commerciële, voor iedereen toegankelijke operaproducties zijn opgezet. Cavalli was een van de grote creatieve genieën van de zeventiende eeuw en hij componeerde meer dan 30 opera’s. Tijdens het festival presenteert contratenor Philippe Jaroussky, een ster van wereldformaat, een programma met aria’s uit zijn favoriete opera’s van Cavalli en tijdgenoten. Die muziek is evengoed ‘oud’, maar in de virtuoze uitvoering van Jaroussky springlevend.
Houdt dit ook in dat bij jullie ouder instrumentarium te horen is?
We maken inderdaad veelvuldig gebruik van oude instrumenten: van vedels en serpenten tot barokke kopers en Italiaanse klavecimbels. In de handen van onze musici, die vaak echte onderzoekers zijn, zijn ze het beste middel om tot echte expressie en ontroering te komen. Heel wat musici hebben meer dan een specialiteiten: onze artist in residence Olga Pashchenko speelt tijdens het festival net zo gepassioneerd klavecimbel als fortepiano.
Jullie hebben een zeer breed programma en er zijn optredens op legio locaties. Hebben jullie een tip voor de beginner / geïnteresseerde leek?
Gaat het puur om de muziek, of is de context ook van belang? En hoe merken bezoekers dat?
De context waarin de muziek tot stand kwam is zeker van belang en hier besteden we tijdens het Festival Oude Muziek middels diverse workshops, lezingen en handleidingen aandacht aan. Maar wie blanco een concert instapt, zal niet worden teleurgesteld. Vaak is de muziek zo krachtig dat ze voor zich spreekt. Voorkennis is eigenlijk niet nodig: kom gewoon luisteren en laat je overdonderden.
Het 35e Festival Oude Muziek vindt plaats van 26 augustus tot en met 4 september in de binnenstad van Utrecht. Onderdeel van het festival is het dagelijkse en gratis toegankelijke fringeprogramma, waarin jong talent zich van zijn beste kant laat zien.
- Links
- Website Festival Oude Muziek 2016
- Festivalschema 2016
- Festivalbrochure 2016
