De eerste helft van de twintigste eeuw verliep bloediger dan ooit eerder vertoond. Tijdens twee wereldoorlogen gingen mensen elkaar te lijf met wapens die vele malen destructiever waren dan die waarmee voorgaande oorlogen uitgevochten waren. Tanks, bommenwerpers en atoombommen veranderden de oorlogsvoering voorgoed. Gevechtstroepen werden vrijwel overal op de voet gevolgd door fotografen die de strijd vastlegden voor het thuisfront en het nageslacht.
Sommige foto’s werden legendarisch, zoals die van de Amerikaanse soldaten die op 6 juni 1944 op Omaha Beach aan land gaan in Normandië om tegen nazi-Duitsland te vechten. US Coast Guard-fotograaf Robert F. Sargent nam deze foto vanuit het landingsvaartuig waarmee de militairen aan land werden gezet. Deze en veel andere foto’s zijn in zwart-wit, waardoor een deel van de werkelijkheid verborgen blijft. Naar de kleuren van bijvoorbeeld uniformen en het landschap kun je soms slechts gissen.
In ‘Wereld in vlammen’ heeft de Braziliaanse kunstenares Marina Amaral weer wonderen verricht door 200 foto’s uit de periode 1900-1945 in te kleuren. De Britse historicus Dan Jones voorzag elke foto van deskundig commentaar en leidde de hoofdstukken in. Eerder publiceerden ze samen ‘De tijd in kleur’, een vergelijkbaar boek dat ingekleurde foto’s bevat uit de wereldgeschiedenis in de periode 1850-1960. Deze publicatie bevatte ook al verschillende foto’s van beide wereldoorlogen, maar in hun nieuwe boek gaan ze hier uitgebreider op in. Daarnaast zijn er ook foto’s opgenomen van andere historische gebeurtenissen, zoals de Russische revolutie, de opkomst van het fascisme en de Ierse burgeroorlog. Elke serie foto’s wordt voorafgegaan door een duidelijk geschreven inleiding met begeleidende tijdslijn.
Pixel voor pixel
Marina Amaral krijgt terecht veel waardering voor het inkleuren van foto’s. Weliswaar is er software die foto’s automatisch inkleurt, maar de natuurgetrouwheid van het resultaat laat nogal eens te wensen over. In plaats van dat ze een computer het werk laat doen, kleurt de Braziliaanse kunstenares zelf elke pixel in, vaak na intensief onderzoek en soms door verantwoord giswerk. Dat een boom groen is, dat behoeft weinig research, maar om de juiste kleur van militaire uniformen en onderscheidingen te achterhalen, is bronnenonderzoek of het raadplegen van deskundigen een noodzaak. De bedoeling van het inkleuren is om emoties te versterken. Inkleuring vergroot volgens de samenstellers van het boek…
“…onze empathie, gruwel, medeleven of afschuw. […] Een ingekleurde foto vraagt ons meer te vragen. Hij prikkelt ons op zoek te gaan naar de waarheid achter deze uitzonderlijke taferelen. Dat is zijn doel. En dat is zijn kracht.”
Ingekleurd zijn de sprekende en confronterende foto’s inderdaad nog indrukwekkender dan in zwart-wit. Ze komen krachtiger over, alsof er minder tijd zit tussen het moment waarop de foto’s gemaakt werden en het heden. Dat geldt bijvoorbeeld voor de foto uit het Joodse getto van Warschau. Een Joodse man en vrouw met beide een gele ster op hun jas kijken in de lens. Door het gebruik van kleur is de foto menselijker. Zwart-wit maakt mensen anoniem en schept een afstand, terwijl deze foto veel meer spreekt. De kleur van de sterren op de jassen is een detail dat in zwart-wit ook verloren gaat. Zo zijn er in het boek veel meer foto’s waarop informatie te zien is die voorheen niet zichtbaar was. Het subtiele rode kruis op het stralend witte verpleegstersuniform van Ida Rubinstein is een voorbeeld. Van oorsprong was ze een Russische danseres, maar tijdens de Eerste Wereldoorlog verpleegde ze gewonde militairen in Parijs. Een ander voorbeeld uit dezelfde oorlog is de rode broek van de Franse militairen, die later vervangen werd door een minder opvallend exemplaar.
Roze mantelpakje
Opvallend tussen de saaien pakken van de mannen om haar heen, is ook het roze van het mantelpakje van filmregisseuse Leni Riefenstahl. De foto werd gemaakt in 1936 toen ze werkte aan ‘Olympia’, de verfilming van de Olympische Spelen in Berlijn. Roze zijn eveneens de driehoeken op de gestreepte uniformen van twee gevangenen in kamp Sachsenhausen, die op een andere foto te zien zijn. De kleur van deze driehoeken betekende dat de mannen waren opgepakt vanwege hun homoseksualiteit. Een nogal tegenstrijdig beeld is te zien op een andere foto, waar de Amerikaanse stars and stripes gebroederlijk naast de hakenkruisvlag wordt vertoond. Dit beeld werd geschoten tijdens een bijeenkomst van ongeveer 20.000 Amerikaanse nazi’s in New York op 20 februari 1939. Het zou ongeveer drie jaar duren voordat de naties waartoe de vlaggen behoorden de wapens tegen elkaar opnamen. Op een foto verderop is de Amerikaanse vlag te zien in de mast van een schip tussen de rookwolken van de Japanse aanval op marinebasis Pearl Harbor.
Eerbetoon
‘Wereld in vlammen’ is net als de eerdere publicatie van het duo een prachtig bladerboek met een serieuze ondertoon. Verschillende foto’s, bijvoorbeeld van dode lichamen in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog en van de ruïnes van Ieper en Dresden, hebben een afschrikkende werking. De fouten die de mensheid toen maakte, mogen nooit meer herhaald worden.
Boek: Wereld in vlammen – De conflicten in kleur 1914-1945
Fragment uit het boek: Conflicten in kleur (1914-1945)
Bekijk dit boek bij:
