Het langgerekte witte gebouw met groene strepen op het omslag van het boek ‘Duivelseiland’ doet denken aan een fabriekshal of tram- of treinloods. De dubbele prikkeldraadomheining en de wachttoren om het bouwwerk heen vertellen echter een ander verhaal. De locatie is het voormalige eiland Urk in de Zuiderzee.
In 1915 werd de afgebeelde barak hier gebouwd voor het interneren van Belgische, Franse en Engelse officieren die als vluchtgevaarlijk bekend stonden. Weliswaar was Nederland niet betrokken bij de Eerste Wereldoorlog, maar volgens het Vredesverdrag van 1907 moesten oorlogvoerende militairen die een voet op neutrale Nederlandse bodem zetten geïnterneerd worden. Een weinig bekende geschiedenis die door journaliste en oud-Urker Mandy van Dijk (1981) tot in detail is onderzocht.
Internering
Een boek als dit zou kunnen beginnen met de opening van het interneringskamp, maar daarvoor kiest de schrijfster niet. Ze introduceert eerst enkele van de geïnterneerde militairen die de hoofdrol spelen. In het eerste hoofdstuk maken we kennis met de Belgische onderluitenant van de artillerie Louis Williame. Beschreven wordt hoe hij in 1910 op achttienjarige leeftijd zijn opleiding begon aan de militaire school in Brussel. Vier jaar later werd hij met zijn eenheid gelegerd bij Schans Drijhoek. Gedurende de Duitse belegering van Antwerpen moesten hij en zijn kameraden het fort in allerijl verlaten. Nadat er vanwege de rappe Duitse opmars binnen de gelederen paniek uitbrak en hun ondergeschikten op de vlucht sloegen, zat er voor Williame en enkel andere onderluitenanten niets anders op dan de grens met Nederland oversteken. Zouden ze dat niet doen, dan werden ze waarschijnlijk krijgsgevangen genomen. Na hun wapens aan de klaarstaande Nederlandse militairen afgegeven te hebben, werden ze overgebracht Amersfoort waar ze geïnterneerd werden.
Video: Urk, Alcatraz van de Lage Landen
Urk
Williame had de vier oorlogsjaren rustig in Nederland kunnen doorbrengen, maar dat was zijn eer te na. Eigenlijk wilde hij zo snel mogelijk terugkeren naar het front om voor zijn land te vechten. Hij had echter in Nederland zijn erewoord gegeven dat hij niet zou ontsnappen en daar hield hij zich aan. In Amersfoort hielp hij echter wel honderden Belgische soldaten met hun ontsnapping. Dit bleef uiteindelijk niet onopgemerkt door de Nederlandse autoriteiten en in het voorjaar van 1915 werd hij overgebracht naar Urk, waar reeds ruim vijfentwintig officieren verbleven, waaronder behalve Engelsen en Fransen ook achttien van zijn landgenoten. Allemaal waren ze hier terecht gekomen omdat ze op een eerdere interneringslocatie een ontsnappingspoging hadden ondernomen. Urk was weliswaar geen strafkamp, maar midden in de Zuiderzee was het wel een locatie waarvandaan ontsnappen moeilijk was. Al zouden de mannen daartoe wel verschillende pogingen doen, zo vertelt de schrijfster in geuren en kleuren.
Verveling
We maken kennis met verschillende geïnterneerden, maar ook met de bewakers en de bewoners van Urk. Laatstgenoemde groep was niet zo gecharmeerd van de aanwezigheid van de buitenlandse officieren op hun eiland. De militairen spraken hun taal niet en gedroegen zich arrogant. Luitenant-kolonel Vreedenberg, de commandant van het ‘interneringsdepot’, en burgemeester Gravestein hadden er een flinke kluif aan om alles in goede banen te leiden. Het verblijf op Urk werd door de officieren als eentonig en uitzichtloos ervaren en de verveling sloeg toe. Vooral in de gure winters ging de tijd tergend traag voorbij. Zelfs de tafelschikking kon voor de geïnterneerden daarom reden zijn om hun beklag te doen. Ontsnappen lukte slechts een enkeling, al moest er telkens wel een trucje bedacht worden om het erewoord niet te schenden. Een van de beschreven ontsnappingspogingen doet denken aan ‘The Great Escape’ van tijdens de volgende oorlog. Het lukte de mannen met veel moeite en toewijding om vanuit hun barak een meterslange ondergrondse tunnel te graven die echter ontdekt werd voordat er gebruik van gemaakt kon worden.
Een knap geschreven en uitstekend onderzocht boek over een fascinerende maar weinig bekende geschiedenis.
Boek: Duivelseiland – Mandy van Dijk
Ook interessant: Het Belgenkamp in Harderwijk (1914-1918)
…of: Het Engelse Kamp in Groningen 1914-1918
…of: 1918: Landelijke noodopvang van Franse vluchtelingen
Bekijk dit boek bij:
