Dark
Light

‘The Great Escape’ op Urk

Bespreking van ‘Duivelseiland’ van Mandy van Dijk
Auteur:
3 minuten leestijd
Interneringskamp Urk tijdens de Eerste Wereldoorlog (detail boekcover)
Interneringskamp Urk tijdens de Eerste Wereldoorlog (detail boekcover)

Het langgerekte witte gebouw met groene strepen op het omslag van het boek ‘Duivelseiland’ doet denken aan een fabriekshal of tram- of treinloods. De dubbele prikkeldraadomheining en de wachttoren om het bouwwerk heen vertellen echter een ander verhaal. De locatie is het voormalige eiland Urk in de Zuiderzee.

In 1915 werd de afgebeelde barak hier gebouwd voor het interneren van Belgische, Franse en Engelse officieren die als vluchtgevaarlijk bekend stonden. Weliswaar was Nederland niet betrokken bij de Eerste Wereldoorlog, maar volgens het Vredesverdrag van 1907 moesten oorlogvoerende militairen die een voet op neutrale Nederlandse bodem zetten geïnterneerd worden. Een weinig bekende geschiedenis die door journaliste en oud-Urker Mandy van Dijk (1981) tot in detail is onderzocht.

Internering

Een boek als dit zou kunnen beginnen met de opening van het interneringskamp, maar daarvoor kiest de schrijfster niet. Ze introduceert eerst enkele van de geïnterneerde militairen die de hoofdrol spelen. In het eerste hoofdstuk maken we kennis met de Belgische onderluitenant van de artillerie Louis Williame. Beschreven wordt hoe hij in 1910 op achttienjarige leeftijd zijn opleiding begon aan de militaire school in Brussel. Vier jaar later werd hij met zijn eenheid gelegerd bij Schans Drijhoek. Gedurende de Duitse belegering van Antwerpen moesten hij en zijn kameraden het fort in allerijl verlaten. Nadat er vanwege de rappe Duitse opmars binnen de gelederen paniek uitbrak en hun ondergeschikten op de vlucht sloegen, zat er voor Williame en enkel andere onderluitenanten niets anders op dan de grens met Nederland oversteken. Zouden ze dat niet doen, dan werden ze waarschijnlijk krijgsgevangen genomen. Na hun wapens aan de klaarstaande Nederlandse militairen afgegeven te hebben, werden ze overgebracht Amersfoort waar ze geïnterneerd werden.

Urk

Williame had de vier oorlogsjaren rustig in Nederland kunnen doorbrengen, maar dat was zijn eer te na. Eigenlijk wilde hij zo snel mogelijk terugkeren naar het front om voor zijn land te vechten. Hij had echter in Nederland zijn erewoord gegeven dat hij niet zou ontsnappen en daar hield hij zich aan. In Amersfoort hielp hij echter wel honderden Belgische soldaten met hun ontsnapping. Dit bleef uiteindelijk niet onopgemerkt door de Nederlandse autoriteiten en in het voorjaar van 1915 werd hij overgebracht naar Urk, waar reeds ruim vijfentwintig officieren verbleven, waaronder behalve Engelsen en Fransen ook achttien van zijn landgenoten. Allemaal waren ze hier terecht gekomen omdat ze op een eerdere interneringslocatie een ontsnappingspoging hadden ondernomen. Urk was weliswaar geen strafkamp, maar midden in de Zuiderzee was het wel een locatie waarvandaan ontsnappen moeilijk was. Al zouden de mannen daartoe wel verschillende pogingen doen, zo vertelt de schrijfster in geuren en kleuren.

Verveling

We maken kennis met verschillende geïnterneerden, maar ook met de bewakers en de bewoners van Urk. Laatstgenoemde groep was niet zo gecharmeerd van de aanwezigheid van de buitenlandse officieren op hun eiland. De militairen spraken hun taal niet en gedroegen zich arrogant. Luitenant-kolonel Vreedenberg, de commandant van het ‘interneringsdepot’, en burgemeester Gravestein hadden er een flinke kluif aan om alles in goede banen te leiden. Het verblijf op Urk werd door de officieren als eentonig en uitzichtloos ervaren en de verveling sloeg toe. Vooral in de gure winters ging de tijd tergend traag voorbij. Zelfs de tafelschikking kon voor de geïnterneerden daarom reden zijn om hun beklag te doen. Ontsnappen lukte slechts een enkeling, al moest er telkens wel een trucje bedacht worden om het erewoord niet te schenden. Een van de beschreven ontsnappingspogingen doet denken aan ‘The Great Escape’ van tijdens de volgende oorlog. Het lukte de mannen met veel moeite en toewijding om vanuit hun barak een meterslange ondergrondse tunnel te graven die echter ontdekt werd voordat er gebruik van gemaakt kon worden.

Duivelseiland - Mandy van Dijk
Duivelseiland – Mandy van Dijk
Doordat Mandy van Dijk het interneringskamp vanuit alle mogelijke invalshoeken beschrijft, is haar knap geschreven verhaal heel afwisselend. Behalve over de internering van buitenlandse militairen en hun achtergronden komt de lezer ook iets te weten over de Urker samenleving. Er is bijvoorbeeld aandacht voor interessante details over klederdracht en visserij. Verder houdt ze oog voor het grote geheel door aandacht te besteden aan de ingewikkelde, neutrale positie waarin Nederland zich tijdens de Eerste Wereldoorlog bevond. Beide strijdende partijen moesten immers te vriend gehouden worden en klachten en ontsnappingspogingen van geïnterneerden stelden de verhoudingen danig op de proef. De schrijfster wist contact te leggen met nabestaanden van de hoofdpersonen, interessant fotomateriaal te verzamelen en aan de hand van imposant bronnenonderzoek deze fascinerende geschiedenis tot leven te wekken.

Een knap geschreven en uitstekend onderzocht boek over een fascinerende maar weinig bekende geschiedenis.

Boek: Duivelseiland – Mandy van Dijk
Ook interessant: Het Belgenkamp in Harderwijk (1914-1918)
…of: Het Engelse Kamp in Groningen 1914-1918
…of: 1918: Landelijke noodopvang van Franse vluchtelingen

Bekijk dit boek bij:

Bekijk dit boek bij Historiek Geschiedenisboeken

Kevin Prenger (1980) is hoofdredacteur artikelen van TracesOfWar.nl. Zijn aandacht gaat vooral uit naar de 20ste eeuw, in het bijzonder de geschiedenis van de Holocaust en nazi-Duitsland. In 2015 publiceerde hij het boek Oorlogszone Zoo, over de geschiedenis van de Berlijnse dierentuin tijdens de naziperiode en de Tweede Wereldoorlog. Verschillende boeken over minder bekende verhalen uit de Tweede Wereldoorlog volgden: De boodschapper uit de hel, Een rechter in Auschwitz, Het masker van de massamoordenaar, Kerstmis onder vuur en Kolberg. In 2021 verscheen zijn boek Meer dan alleen Auschwitz, gevolgd door In de schaduw van Schindler in 2022. Momenteel werkt hij aan een boek over onderwijs en indoctrinatie van de jeugd in nazi-Duitsland. Zie ook zijn website of X-account.

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 50.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:

Gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief (51.015 actieve abonnees)


Donateurs ondersteunen ons project en dragen direct bij aan de uitbreiding van ons archief.

Meer informatie

×